Nederlands

Beobachtungen zur niederländischen Sprache

Als effectief effectief niet effectief betekent

(c) De Standaard

De Vlaamse krant De Standaard publiceerde afgelopen zaterdag het Gele Boekje, een woordenlijst met 1000 Belgisch-Nederlandse woorden. De titel van het boekje: Hoe Vlaams mag uw Nederlands zijn? De lijst moet als leiddraad dienen voor de Standaard-medewerkers. Zoals elke discussie over taal in België heeft ook het verschijnen van dit boekje alweer heel wat los gemaakt. Op de Nederlandse radio bijvoorbeeld ging Standaard-hoofdredacteur Karel Verhoeven in discussie met Wim Daniëls, een Nederlandse taalkundige die altijd overal een mening over heeft. Zo ook over dit boekje: hij vindt dat zo’n lijst “een aanslag op de Vlaamse identiteit” is (De Nieuws BV op 30 januari). Kan het misschien ook een onsje minder?

Nu we het dan toch al hebben over Vlaamse woorden: veel interessanter dan die woorden die altijd als ‘typisch Vlaams’ genoemd worden (zoals goesting, plezant of plattekaas in een artikel over het Gele Boekje bij de NOS) vind ik de meer subtiele afwijkingen. Woorden die zowel in Nederland als ook in Vlaanderen vaak voorkomen, maar die in hun gebruik toch behoorlijk grote regionale verschillen vertonen. Het woord effectief is zo’n voorbeeld.

Effectief

Volgens de woordenboeken betekent effectief ‘doeltreffend’: effectieve medicijnen zijn geneesmiddelen die goed werken bij de bestrijding van een bepaalde ziekte, effectieve maatregelen zijn maatregelen die het beoogde effect hebben. In het Duits zou je in deze contexten wirksam kunnen gebruiken of ook effektiv.

Daarnaast zijn er allerlei vaktalige gebruikswijzen, waarin effectief eerder zoiets als ‘werkelijk’ betekent. Voorbeeld: een ambtenaar in effectieve dienst is actief werkzaam in zijn functie (dt. ‘in aktivem Dienst’). Voor België kent Van Dale een daarvan afgeleid gebruik in juridisch taalgebruik: als iemand drie jaar effectief krijgt van de rechter dan is daarmee een onvoorwaardelijke gevangenisstraf bedoeld (dt. ‘ohne Bewährung’).

Ik had hier onlangs al verteld dat ik op het moment een paar Erasmus-studenten uit Vlaanderen in mijn colleges heb. En ik heb de indruk dat zij deze tweede, oorspronkelijk vaktalige betekenis van het woord effectief hebben gegeneraliseerd en uitgebreid naar andere contexten. Ze gebruiken het woord heel vaak, maar meestal niet in de ‘doeltreffend’-betekenis.

Soms lijkt er sprake van het door elkaar gebruiken van effectief en efficient (zie hiervoor bijv. taaltelefoon.be), maar daar gaat het me nu niet om. Ik heb het over zinnen als dat werkstuk gaat er effectief komen of hij is effectief naar huis gegaan.

Hier zijn een paar voorbeelden die ik via Google gevonden heb op Belgische websites:

  • Als je je inschrijft voor een cursus Duits op zaterdagmorgen, dan mag je niet te beroerd zijn om op zaterdag ook effectief vroeg op te staan, ook al is het borreluurtje op de eerste avond van het weekend wat uitgelopen. (bron)
  • Bij ons betaal je achteraf de lessen die je effectief volgde. […] Dit kan wél bij ons: wij werken zichtbaar en onze deur staat effectief altijd open. (bron)
  • Als je al deze stappen hebt doorlopen kan je effectief je sollicatiebrief schrijven en gaan solliciteren. (bron)
  • De Iconia Tab A100 is een primeur voor Acer, want dit is de eerste 7-inch Android 3-tablet die effectief verkrijgbaar is. (bron)
  • Toch wil Uyttenhove geen officieel standpunt innemen tot hij weet welke winkels er effectief komen. (bron)
  • Op de vraag of ze het zagen zitten om hier later ook effectief te komen werken, reageerde het merendeel alvast positief. (bron)

In deze voorbeelden lijkt de betekenis van effectief afgezwakt tot een soort bevestiging of bekrachtiging van de inhoud van de zin (‘daadwerkelijk’ of ‘echt’). Het functioneert hier dus als een bijwoord van modaliteit en zo wordt dit Belgisch-Nederlandse gebruik ook in de Dikke Van Dale genoemd. Dat we hier te maken hebben met een verschil in gebruik tussen Nederland en Vlaanderen blijkt als we bij Google gericht zoeken naar teksten uit Nederland of België. Ik heb dat bijvoorbeeld gedaan voor de woordcombinatie “effectief te komen” (zoals in het laatste voorbeeld hierboven).

Aantal treffers bij Google (op 31-1-2015):

Dit opmerkelijke verschil laat al zien dat er effectief iets aan de hand is. Mijn Vlaamse studenten zijn dus geen uitzondering; het woord effectief wordt in Vlaanderen effectief anders gebruikt dan in Nederland.

Ik weet niet of het woord ook in het Gele Boekje voorkomt (ik heb dat nog niet in handen of op het scherm gehad), maar ik zou het wel interessant vinden om te horen of ook het hier beschreven gebruik van effectief wordt afgeraden door De Standaard.

Tags:

Der Beitrag wurde am Montag, den 2. Februar 2015 um 15:27 Uhr von Matthias Hüning veröffentlicht und wurde unter Allgemein, Sprachvariation, Wortschatz abgelegt. Sie können die Kommentare zu diesem Eintrag durch den RSS 2.0 Feed verfolgen. Kommentare und Pings sind derzeit nicht erlaubt.

3 Reaktionen zu “Als effectief effectief niet effectief betekent”

  1. Hans

    Het betekent inderdaad ‚daadwerkelijk‘. De verklaring hiervan is Franse invloed op het taalgebruik in Nederlandstalig België: ‚effectief‘ wordt hier op dezelfde manier gebruikt als het bijvoeglijk naamwoord ‚effective‘ of het bijwoord ‚effectivment‘.

  2. Matthias Hüning

    Ja, Franse invloed lijkt inderdaad de meest waarschijnlijke verklaring. Opmerkelijk is dat het verschil tussen Nederland en België zo absoluut lijkt.
    Via Twitter heb ik trouwens inmiddels ook een antwoord op mijn laatste vraag gekregen (van Steven Delarue – dank daarvoor!). Het Gele Boekje vermeldt dit gebruik van ‚effectief‘ niet.

  3. Janneke

    Het Handwoordenboek Nederlands van Prisma, dat een onderscheid maakt tussen BN en NN en dat ik tot mijn grote vreugde hier in de kast heb staan, vermeldt het Belgische gebruik van ‚effectief‘ effectief:
    BN, spreektaal: ‚inderdaad‘, ‚echt‘: het is … waar, het is … gebeurd.