Nederlands

Beobachtungen zur niederländischen Sprache

Leenwoord? Njet!

Hebben het Nederlands, Duits, Frans… leenwoorden nodig? Sommige would-be taalbeschermers zouden daarop een duidelijk antwoord geven: Njet! Maar juist in deze context is een leenwoord erg nuttig. Het voegt, zoals alle leenwoorden, een nieuwe dimensie toe aan de woordenschat.

Njet betekent meer dan nee. Volgens de Van Dale is het een barse weigering, een categorisch nee. Een voorzichtig njet of een voorlopig njet komen we niet zo vaak tegen. Dat geldt ook voor njet in het Duits.

Een paar jaar geleden had de Telegraaf het over de toenmalige PvdA-fractievoorzitter Mariëtte Hamer:

Als Hamer nee zegt, bedoelt ze ‚njet‘

De lezers wisten zeker intuïtief, ook zonder woordenboek, wat het betekenisverschil tussen nee en njet was. Hamer zelf moest het ook weten, want zij is een gepromoveerd taalkundige.

Waar komt dit njet nu eigenlijk vandaan? Je zou kunnen denken dat sommigen uit de conservatieve hoek de sociaaldemocraten nog steeds verdenken van samenwerking met de KGB. Maar die uitspraak in de Telegraaf kwam van een partijgenoot van Hamer.

Dat de Koude Oorlog hierbij een rol speelt lijkt in ieder geval niet onwaarschijnlijk. Njet was misschien al eerder bekend, maar tijdens het conflict tussen het Oostblok en het Westblok was er vaak sprake van barse weigeringen en categorische afwijzingen. In berichten over de politiek van de Sovjet-Unie was het gebruik van njet als stijlmiddel in de krantentaal vrij productief.

Natuurlijk is dit vandaag nog steeds het geval in het nieuws over Rusland, in het Nederlands evenals in het Duits:

Chroesjtsjov + schoen + tafel = Njet. (Foto: Warren Leffler, PD)

Putin sagt “Njet”: keine Finanzhilfen für Griechenland

De ontlening kan in deze context twee verschillende functies hebben. Enerzijds is er het verschil tussen nee en nee!, en misschien speelt ook het cliché een rol: ‘Als de Rus njet zegt, bedoelt hij NJET.’ Anderzijds kan het njet gewoon aantonen dat dit nee een specifiek Russisch standpunt uitdrukt. Na het referendum van 2005 over de Europese grondwet schrok de Duitse politiek van het Nee der Niederländer en het Non der Franzosen. Omgekeerd schreef Het Laatste Nieuws onlangs over een schandalige campagne van de Duitse boulevardpers:

Bild zegt ‘nein’ tegen steunprogramma voor Griekenland

Dit waren echter spontane ontleningen. De krantenlezers begrepen meteen wat nee, nein en non in deze context moest betekenen – ook omdat ontkenningswoorden in veel (Indo-Europese) talen met een n- beginnen. Koppen zoals deze zouden waarschijnlijk niet gedrukt worden:

Nieuwe luchthaven in Istanbul: Erdoğan zegt hayır.

Onderhandelingen over wapenstilstand: ETA zegt kop.

Zonder kennis van het Turks of het Baskisch kan de lezer niet herkennen of de reactie nu een ja of een nee was, of zelfs een misschien of een ik weet niet.

Njet wordt inmiddels ook zonder verband met Rusland of de Russische taal gebruikt. Buiten deze context blijft alleen de eerste betekenis over, bijvoorbeeld in een discussie in België en in een artikel over begrotingsonderhandelingen in Duitsland – zaken die niets met Rusland te maken hebben:

Beke zegt ‘njet’ op heropening abortusdebat

Die Union sagt njet

Dit is ook de reden waarom njet wel in de Van Dale staat, en non of nein niet. Njet is een Nederlands (en Duits) woord met een bijzondere betekenis geworden. Non of nein zijn woorden uit vreemde talen die – indien nodig voor de retorica – worden overgenomen. Blijkbaar voelen zich enkele journalisten nog niet op hun gemak met njet en zetten ze het tussen haakjes: Een Nederlands woord ?? Hoe kom je daarbij? Njet, uitgesloten!

Der Beitrag wurde am Freitag, den 15. Mai 2015 um 16:44 Uhr von Philipp Krämer veröffentlicht und wurde unter Allgemein, Etymologie, Wortschatz abgelegt. Sie können die Kommentare zu diesem Eintrag durch den RSS 2.0 Feed verfolgen. Kommentare und Pings sind derzeit nicht erlaubt.

3 Reaktionen zu “Leenwoord? Njet!”

  1. Philipp Krämer

    Ein ganz aktuelles „Njet“, dieses Mal mit Russland-Bezug, gab es vor wenigen Tagen auch wieder in der Süddeutschen Zeitung.

  2. Philipp Krämer

    Seit dem Referendum am Wochenende hat Europa auch das griechische Wort für „nein“ gelernt. In der Transkription entscheidet sich die Presse meist für oxi, der Leser muss also die Aussprache schon kennen.
    Ganz selbstverständlich ist oxi aber noch nicht. De Standaard und Elsevier sind sich noch uneins, ob es de oxi oder het oxi heißt. Einige Zeitungen wie der Telegraaf übersetzen zur Sicherheit noch einmal: „een massief ’nee‘ (oxi).“

  3. Philipp Krämer

    Von unseren noorderburen, also den Dänen, war in einem Referendum ein „nej“ zur Polizei- und Justizzusammenarbeit in der EU zu hören, wie der flämische Rundfunk berichtet.