Freie Universität Berlin

Formelhafte Sprache kann eine Erleichterung sein. Griffige Ausdrücke, Sprichwörter und Redewendungen machen es häufig einfacher, in der richtigen Situation das Richtige zu sagen. Dennoch sollte man sich von abgedroschenen Phrasen fernhalten – vor allem in der Werbung. Ganz vorne mit dabei sind Reisejournalismus und Tourismusmarketing, sei es auf Deutsch, auf Niederländisch oder in anderen Sprachen: Die Erde ist voller Länder der Kontraste.

Doch welche Länder sind dies überhaupt? Schauen wir kurz, was Google vorschlägt. Sucht man auf Deutsch, sind die ersten fünf Länder der Kontraste diese: Südafrika (nl. Zuid-Afrika, dagegen Afrikaans: Suid-Afrika), Namibia (nl. Namibië mit Trema, wie viele andere Länder), Australien, Island (nl. IJsland mit Doppelmajuskel), Schweden.

Im Niederländischen ist man hier offenbar gänzlich anderer Meinung. Als landen van contrasten stehen in der Trefferliste ganz oben: Chile (nl. Chili – kein Kontrast mehr zwischen dem Land und dem scharfen Gewürz), Südafrika, Ruanda (nl. Rwanda), Norwegen, Argentinien.

Vielleicht der Grund, warum Südafrika ein „Land der Kontraste“ ist? (Foto: Lukas Kaffer, GNU FDL 1.2)

Anscheinend kann man sich zwischen der niederländischen und der deutschen Sprachgemeinschaft lediglich auf Südafrika als Land der Kontraste einigen. Daran ist nicht einmal die offizielle Tourismuswerbung schuld, denn die wirbt international mit South Africa – inspiring new ways, auch auf den Internetseiten für die Niederlande und für Belgien. (Warum hier eigentlich kein origineller Spruch auf Afrikaans? Das käme sicher gut an.) Die Tourismusvertretung in Deutschland schreibt an dieser Stelle Inspirierende Vielfalt und kommt damit dem Land der Kontraste schon gefährlich nahe.

Probieren wir es mit einer Variation des Themas und spendieren wir Google eine Suche nach Land der Gegensätze. Ergebnis: Australien, Indien, Kirgisistan, China, Kenia.

(Kleiner Exkurs: Der Ständige Ausschuss für geographische Namen schlägt die Bezeichnung Kirgisistan als Hauptform vor, lässt aber auch Kirgistan und Kirgisien zu. Im Niederländischen sind die Formen Kirgizië und Kirgistan gebräuchlich, also ohne die zusätzliche Silbe.)

Als land van tegenstellingen bietet man uns auf Niederländisch an: Rumänien (nl. Roemenië), Kuba (nl. Cuba, nicht mit K), Indien, Sudan (Soedan oder Sudan), Brasilien (Brazilië).

Bei den Gegensätzen ist also Indien der Kompromisskandidat. Erstaunlich, dass die Top 5 der landen van tegenstellingen sich nicht mit den landen van contrasten decken! Muss man am Ende also doch zwischen tegenstellingen und contrasten unterscheiden? Und wenn ja, kann man beispielsweise anhand eines Vergleichs zwischen Rumänien und Ruanda feststellen, was an tegenstellingen anders ist als an contrasten? Die gleichen Fragen tun sich bei Gegensätzen und Kontrasten auf. Nur Australien scheint sowohl Gegensätze als auch Kontraste in sich zu vereinen und ist damit der Gewinner unter den einfältigen Vielfaltsphrasen. Um fair zu bleiben, muss man allerdings sagen, dass im Niederländischen die Suche nach land van contrasten, land van de contrasten und land der contrasten ungleich komplexer ausfällt als im Deutschen.

Es bleibt aber weiter die Frage offen, was hier eigentlich womit kontrastiert. Wenn es um Marketing geht, ist mit den Gegensätzen vermutlich vor allem eine abwechslungsreiche Landschaft gemeint, oder zum Beispiel eine große Vielfalt von Kulturen, Sprachen und Religionen. Aus einer eher kritischen Perspektive kann ein Land der Gegensätze aber auch eine Gesellschaft großer sozialer Ungleichheit sein. Bei Australien, Norwegen und Island läge die erste Assoziation näher, bei Indien oder Südafrika kommt zusätzlich auch die zweite eindeutig in Frage.

Auch China ist offensichtlich ein „Land der Kontraste“. (Foto: Sheilalau, PD)

Wer sein Lieblingsland nun in keiner der Listen gefunden hat, sei getröstet: Es waren ja immer nur die ersten fünf Länder, die unter den Suchergebnissen erschienen. Blättert man weiter, kommt praktisch jedes andere Land irgendwann vor. Dann löst sich auch der Unterschied zwischen Kontrast und Gegensatz wieder auf. Beispielsweise ist auch Liechtenstein ein Land der Gegensätze, findet die dortige Partei „Freie Liste“. Eine Blogkollegin berichtet über Suriname als land van de contrasten und rettet damit die Ehre der niederländischsprachigen Länder.

Sollte ein Land sich vernachlässigt fühlen, hat es noch eine letzte Chance: Sicherlich kann es zumindest eine Stadt der Gegensätze bieten – etwa illustre Orte wie Salzgitter, Platz 1 der Suchtreffer. Unter den Städten werden wir auch endlich in unserer Sprachpaarung fündig: Unter den niederländischen Ergebnissen erscheint als stad van contrasten tatsächlich Frankfurt am Main.

Overal waar je kijkt hangt kerstverlichting (Du. Weihnachtsbeleuchtung). De buren hebben al een kerstboom (Du. Weihnachtsbaum) gezet. Bij velen hier wordt pas op kerstavond (Du. Heiligabend) de boom opgetuigd (Du. geschmückt).

Kerstboompje met ballen en piek (Foto: EverySpoon (Flickr), CC-BY-SA-2.0)

Wat hangen we in de kerstboom? Het eerste dat in de boom komt, is een snoer met kerstlampjes (Du. Lichterkette) – kaarsjes nemen we liever niet meer wegens brandgevaar. Een glinsterende slinger (Du. funkelnde Girlande) kan er ook nog bij. Essentieel zijn natuurlijk de kerstballen (Du. Kugeln). Tot nu toe maakte ik ieder jaar dezelfde fout en had het over Weihnachtsbälle. Dit jaar ben ik, sinds de bijdrages van mijn collega over bal – bol – kogel in het Nederlands en Duits, extra alert. De kerstboom is natuurlijk niet compleet zonder een piek (Du. Spitze), zoals op de foto hiernaast. Engelenhaar in de kerstboom vind ik kitscherig (Du. kitschig) en ik ben ook geen fan van lametta. Die sliertjes (Du. schmale Streifen) slingeren nog minstens tot Pasen in je woonkamer rond (Du. herumliegen), net als de dennennaalden (Du. Kiefernnadeln) overigens.

Wat zetten we onder de kerstboom? Bij ons thuis lagen er vroeger geen cadeautjes onder de boom, want die kregen we van Sinterklaas. Dat is tegenwoordig anders. Er stond vroeger wel een kerststalletje (Du. Weihnachtskrippe) met het kindje Jezus in een kribbe, zijn ouders en een paar andere figuren die Christus‘ geboorte voorstellen – samen ook wel de kerstgroep genoemd. Wist u dat de kleinste kerstgroep ter wereld alleen zichtbaar is door een microscoop?

Ik beperk me dit jaar ook tot microscopisch kleine kerstversiering (Du. Weihnachtsschmuck), want ik ga tijdens de kerstdagen op vakantie. Dan hoef ik niet zo veel op te ruimen als ik volgend jaar thuiskom.

Wilt u weten hoe ik aan die „flink gebouwde weduwnaar“ ben geraakt?
Wel, in mijn colleges zit een studente uit Tomsk. Nee, niet uit Omsk! Tomsk! Dat ligt zo’n 800 werst verderop. Nederlandse lezers van mijn generatie voelen al waar dit heengaat…

Voor de anderen: Omsk en Tomsk liggen in Siberië en in die streek (Gegend) heb je geen leeuwen (Löwen) maar des te meer wolven. Dat weet ik dankzij Drs. P., die ik al vaker heb aangehaald (zitieren). Heinz Polzer heeft met Dodenrit het Nederlandse beeld van Siberië beïnvloed, om niet te zeggen gevormd. Ik ga de inhoud van dit lied niet verklappen (ausplaudern, verraten) – zelf nalezen! Speciaal voor mijn studenten uit Rusland hier echter (aber) een paar zinnen om te oefenen: rijm en ritme helpen bij het leren van Nederlandse stoplappen (abgedroschene Phrasen) en andere mooie woordcombinaties.

Trojka (Foto: Flow2 at de.wikipedia, PD)

Trojka hier, trojka daar
Ja, je ziet er veel dit jaar
Overal zit paardenhaar
Steeds uit voorraad leverbaar
Zachtjes snort de samovaar
Met een Slavisch handgebaar
Doe het zelf met naald en schaar
Kijk daar loopt een adelaar
Foei hoe suffend staat gij daar

Goede tsaar in Zaandam (Foto: Arch, PD)

Moeder is de koffie klaar
Twee halfom en een tartaar
Hulde aan het gouden paar
Flink gebouwde weduwnaar
Basgitaar en klapsigaar
Trojka hier, trojka daar
Leve onze goede Tsaar!

Goede tsaar?
Dat zal dan wel Peter de Grote zijn. Hier links ziet u hem aan het werk in Zaandam. Hij heeft daar flink aan de weg getimmerd (deutlich auf sich aufmerksam machen). Muziekliefhebbers kennen deze tsaar annex timmerman uit de opera. Van deze 2 meter 4 lange Peter is bekend dat hij werk van Maria Sibylla Merian kocht. Dat bevindt zich nu in de Hermitage van Sint-Petersburg. Enfin, kunt u zingen, zing dan mee met Drs. P.

Bis vor Kurzem gab es drei belgische Königinnen gleichzeitig: Fabiola, Paola und Mathilde. Man könnte meinen, das sei eine typisch belgische Lösung: vielleicht eine für Flandern, eine für Wallonien, eine für Brüssel (oder die deutschsprachige Gemeinschaft). Aber so simpel ist es nicht.

Die Unterscheidung ist eine der weitreichenden Nuancen. Die Ehefrau des regierenden Königs ist die Königin der Belgier, ebenso wie ihr Mann König der Belgier (Koning der Belgen / Roi des Belges) ist. Er ist also, sprachlich und auch verfassungsphilosophisch gesehen, das Oberhaupt des belgischen Volkes. Paola, die Ehefrau des im letzten Jahr abgetretenen Albert II., darf sich dennoch weiterhin Königin nennen.

Fabiola im Jahr 1969, als sie noch Königin der Belgier war. (Foto: Karl H. Schumacher, PD)

Dieselbe Bezeichnung führte Fabiola, die Witwe des verstorbenen Baudoin / Boudewijn. Gelegentlich liest man für Fabiola oder Paola den Begriff Königin von Belgien. Dies kann man auf zweierlei Art deuten: Üblicherweise würde man erwarten, dass dieses von ungefähr Herrschaft über bedeutet. Schließlich war Beatrix auch Koningin der Nederlanden und nicht Koningin der Nederlanders.

Genau dies ist aber in Belgien nicht der Fall. Eher muss man das von lesen als in oder durch: Das Land gewährt den ehemaligen Königsgattinnen das Recht, sich weiterhin Königin zu nennen, sozusagen als Königin von Belgiens Gnaden. Im Land selbst vermeidet man das Verwirrungsrisiko und spricht einfach von Koningin Fabiola oder Reine Paola. Googelt man Koningin van België, dann findet man hauptsächlich Quellen aus den Niederlanden.

Am 05.12.2014 ist Fabiola im Alter von 86 Jahren gestorben. Sie galt als konservative, aber auch humorvolle Monarchengattin. Nun bleibt also eine Königin der Belgier und eine Königin von Belgien. Wem das zu wenig ist, möge sich daran erfreuen, dass es auch zwei Könige gibt. Filip / Philippe ist, wie erwähnt, als Staatsoberhaupt König der Belgier. Sein Vater Albert II. darf sich ebenfalls weiterhin König nennen, allerdings ist ihm genau wie seiner Gattin das Volk im Namen abhanden gekommen.
Sollte dies Albert traurig stimmen, kann er sich mit einer weiteren grammatischen Spitzfindigkeit trösten. Sein Sohn, für den er auf den Thron verzichtete, regiert bei besonders strenger Genus-Sexus-Auslegung nur die Hälfte des Volks. Einen König der Belgierinnen (Koning der Belgischen) gab es bisher noch nie. Angesichts der breiten Auswahl von Alt-Königen und -Königinnen wäre auch das sicher ein attraktiver Ersatztitel für den Ruhestand. Nur aus frankophoner Perspektive gibt der Titel wenig her: Als Roi des Belges wäre er nämlich formgleich mit dem Titel des aktuellen Herrschers. Ist das Königspaar am Ende auf Französisch geschlechtergerecht, auf Niederländisch und Deutsch aber nicht?

Sinterklaas (Foto: Michell Zappa, CC BY-SA 2.0)

Hij is in het land! Zingt u mee?

Hij komt, hij komt
die lieve goede Sint
mijn beste vrind, jouw beste vrind
de vrind van ieder kind.

Sinterklaas is zo een heerlijk kinderfeest waaraan volwassenen ook graag deelnemen. In Nederland en in België is het intussen een feest voor jong en oud, heel anders dus dan in Duitsland, waar Sankt Nikolaus veel minder een thema is. Dat er snoepgoed in de schoen komt, lijkt wel een van de weinige overeenkomsten. Grappig wordt het als je de Duitse site van HEMA (waar de online shop 3 (drie!) producten aanbiedt) vergelijkt met de Nederlandse winkels waar het assortiment Sintproducten wel onuitputtelijk lijkt.

Welk snoepgoed? Een constante is de speculaas, in Nederland komen daar pepernoten en chocoladeletters bij, in België ook holle chocoladen figuren van de Sint, en letterkoekjes. Ook vaak marsepein, bijvoorbeeld gerold in „patatjes“, of marsepeinen varkentjes. Wat mij daarbij opvalt, is dat het erg lijkt op het snoepgoed dat in Duitsland bij de advent hoort. Zelfde lekkernijen, ander feest.

Vieren doen de Belgen en de Nederlanders het feest op een ander moment. In Nederland is het pakjesavond op 5 december, op de vooravond van de naamdag van Sint Nicolaas. De Belgen vieren op 6 december de patroonheilige van de zeelieden en kinderen. Het is trouwens daarom dat er zoveel havensteden met een Nicolaaskerk zijn (Amsterdam en Hamburg wil ik hier even noemen). Opmerkelijk is dat een katholieke bisschop zo uitgebreid wordt gevierd, ook in protestantse delen van Nederland. Er is wel gepoogd om dit gebruik in te perken, maar zonder blijvend resultaat.

In Nederland horen surprises bij pakjesavond, net als anijs- of chocolademelk. Een surprise (spreek uit als een Frans woord, niet als een Engels) is een zelfgemaakt cadeau waarin het echte cadeau is verstopt. De vorm van de surprise verraadt iets over de hobby’s of interesses van de ontvanger. Denk aan een voetbalveld voor een voetballer of voetballiefhebber, of aan een wekker voor vroege vogels of langslapers. Daarbij hoort een gedicht  – de belangrijkste vormvoorwaarde ervoor is dat het rijmt. Een klassieke openingszin:

Sint zat de hele tijd te denken.
Wat zal ik Matthias eens schenken…?

Om iedereen die aan het rijmen slaat te helpen, zijn er rijmwoordenboeken, ook bijvoorbeeld van Van Dale.

Kijkt u liever dan u leest? Dan is het Sinterklaasjournaal iets voor u! Elke avond worden de kinderen in Nederland geïnformeerd over wat er die dag allemaal gebeurde bij de Sint. En reken maar dat de Nederlandse kinderen kijken! De Belgen halen de wijsheid over de Sint in de (oude!) afleveringen van Dag Sinterklaas (niet meer overal en altijd beschikbaar). Dat er geen internationaal overleg gepleegd werd door de televisiemakers heeft als gevolg dat het paard van Sinterklaas anders heet in Nederland (Amerigo) dan in België (Slechtweervandaag). En dan is er nog dit filmpje over de historische figuur Nicolaas.

Enkel zeurpieten vinden dat ik hier iets vergeten ben/heb.

Nach dem namenkundlichen Ausflug nach Belgien bieten natürlich auch die Niederlande ausreichend Verwunderliches an Exonymen in anderen Sprachen. Kürzlich stieß ich auf  eine Abhandlung von Gottfried Wilhelm Leibniz aus dem Jahre 1715, deren fünfzeiligen lateinischen Titel ich aus Platzgründen verschweige. Interessanter ist der Erscheinungsort des Werks: Amstelaedami. Man kann allein über diese Form und ihre Grammatik viel nachdenken, ebenso über andere lateinische Varianten wie Amsterodamum. Wenn man, wie ich, wenig Bezug zum Lateinischen hat, überlässt man das lieber den Fachkundigen. Mich erinnerte dieser Ortsname aber an eine andere Anekdote:

Vor einiger Zeit kam ich, über Schiphol reisend, in Lissabon am Flughafen an. Der Bildschirm über meinem Gepäckband nannte den Abflugort: Amesterdão. Was für eine wunderbar lusitanisierte Bezeichnung! Man findet darin das epenthetische /e/, das die iberoromanischen Sprachen so lieben, um hier zum Beispiel das unsägliche wie unsagbare Konsonantencluster /mʃt/ aufzulösen. Die im Portugiesischen als Allzweckwaffe gebräuchliche Endung –ão entfaltet ihre Superkräfte, mit der sie jede Menge verschiedener Suffixe im praktischen Einheitsmodell aufgehen lässt. Meist sind das ehemalige lateinische Formen, die wir an Endungen wie –tion,  –on oder –an im Deutschen oder –tie im Niederländischen erkennen: Lat. natio wird zu dt. Nation und ndl. natie oder zu pt. nação.

Ob aus Honig oder gedruckt: Wo Portugiesisch ist, ist die Tilde nicht weit. (Foto: Lrlrlrlrlrl, PD)

Als Ersatz für –am ist die universelle Endung genauso gut geeignet. Aber Moment: In Brasilien sieht man die Dinge offenbar ganz anders. Dort schreibt man lieber Amsterdã. Am Wortende ist noch die Nasalierung übrig, ausgelöst vom verschwundenen /m/ und sichtbar an der Tilde auf dem a. Zusätzliche Buchstaben möchte man der Stadt aber nicht zumuten. Dabei ist im brasilianischen Portugiesisch die Kombination /mst/ auch nicht viel einfacher, und man fügt in der gesprochenen Sprache an solchen Stellen gerne einen Schwa ein.

Variationsfreudig wie das Portugiesische ist, liefert es gleich auch Kompromisslösungen. Man trifft daher auch die Formen Amsterdão oder Amesterdã an. Nahezu fanatisch gerecht sind manche Wikipedia-Autoren mit der Schreibweise Amesterdã(o).

Die Hafenstadt Rotterdam bekommt leider nichts geschenkt: Als Roterdão oder Roterdã muss sie sogar ein t einbüßen. Wie so häufig dürfen kleinere Orte ihre Bezeichnungen auch in anderen Sprachen behalten: Volendam, Edam, Zaandam bleiben von der Aoisierung üblicherweise verschont (Potsdam übrigens auch). Oder, mit den Worten eines anderen Blogautors: „Eigentlich müsste man es Volendão nennen, aber das klingt doch furchtbar!“

Nee, Bantoestan is geen nieuw land op de wereldkaart. We kunnen veeleer zeggen dat met het einde van de apartheid de bantoestans van de wereldkaart verdwenen zijn.

Bantoestans voor het einde van de apartheid (Foto: Htonl, CC-BY-SA-3.0)

Een bantoestan is een homeland, in het Nederlands een thuisland, ten tijde van de apartheid in Zuid-Afrika. Zwarte Zuid-Afrikanen zonder werkvergunning voor het blanke (witte) gedeelte, mochten alleen in hun zogenaamde thuisland verblijven. Onnodig erop te wijzen dat de bantoestans niet de vruchtbaarste gebieden van het rijke Zuid-Afrika waren. En zie eens hoe deze thuislanden versnipperd waren!

Zoekt u het woord thuisland op in de Dikke Van Dale, dan staat daar ook de betekenis: vaderland. Limburg is dus mijn thuisland.

Grapjassen (Witzbolde) noemen deze provincie, die appendix (dat wormvormige aanhangsel) van Nederland, dat gebiedje waarvan de bewoners na de Belgische opstand (1830) het liefst bij de katholieke Belgen gebleven waren, ook wel Limbabwe. Limbabwe is dus mijn homeland, mijn bantoestan.

Nederlandstaligen die, zoals ik, de jaren vóór 1994 – in dat jaar werd Nelson Mandela president van Zuid-Afrika – bewust hebben meegemaakt, zullen bij het woord thuisland ook aan de historische betekenis bantoestan denken. Hou daar rekening mee!

Apartheid is een van de meest onzalige (unglückselige) Nederlandse woorden die ingang gevonden hebben in talrijke andere talen. Met de betekenis van het woord Boeren (Buren) – vroeger ook Afrikaanders genoemd – zullen Noord-Duitsers geen probleem hebben: Bur (Bauer) is een Nederduits woord. De Zuid-Afrikaanse Boeren waren oorspronkelijk o.a. uit Nederland afkomstige Bauern.
En omdat ik het nu toch heb over Nederlandse woorden die hun weg over de hele wereld gevonden hebben: kijk eens op de etymologiebank naar wat Nicoline van der Sijs over baas schrijft!

Om van A naar B te komen gebruik je in het Duits een Straße. In het Nederlands heb je daarentegen l’embarras du choix (ja, in het Frans!), want je moet of een weg of een straat nemen.

Net als andere talen onderscheidt het Nederlands tussen een weg buiten de stad en een straat, die altijd binnen de bebouwde kom gelegen is. De vergelijking is enkel: geen huizen, geen straat. Dit verschil brengt Duitstaligen vaak in verwarring, eveneens in het Engels (street en road), in het Frans (rue en route) of in het Noors (gate en vei). Het lijkt dus logisch dat de melkweg (Du. Milchstraße) een weg is en geen straat, want in het heelal zijn er (nog) geen gebouwen die aan een straat zouden kunnen liggen. De verwarring wordt groter als de historische stadtsontwikkeling deze categorieën weer onduidelijk maakt. Een straat kan wel een benaming op -weg hebben, bijvoorbeeld als de stad pas later vergroot is en de voormalige weg nu niet meer buiten de stadsgrens ligt.

De Elsensesteenweg / Chaussée d’Ixelles, gezien vanuit de Naamse Poort / Porte de Namur (Foto: Finne Boonen, CC-BY-SA-2.5)

Het wordt helaas nog minder duidelijk als een straat in de stad begint en naar het platteland leidt. Dan ben je op een uitvalsweg (Du. Ausfallstraße) die in het begin een straat is en later, hoe minder gebouwen te zien zijn, tot een weg wordt. Moeilijk te zeggen waar we precies de grens tussen weg en straat moeten trekken. In het Duits mag hij gewoon een Straße blijven, ook al verandert de omgeving.

Uitvalswegen hebben vaak bijzondere namen. Ik was verrast toen ik een paar weken geleden in Bremen de “Ostertorsteinweg” zag, dus een uitvalsweg via de Oostpoort. Ik kende straten als de Elsensesteenweg in Brussel en ik wist niet dat een direct equivalent in het Duits bestond. In Berlijn noemen wij deze straten – of moet ik zeggen: wegen? – net als de Franstalige Brusselaars Chaussée, maar dan graag in een verduitste vorm zonder accent.

Vorige week ontving ons instituut Marnix Krop, die tot augustus 2013 Nederlands ambassadeur (Du. Botschafter) was in Berlijn. Inderdaad, het Duitse Botschaft correspondeert in deze context met het Nederlandse woord de ambassade – en dus niét met de boodschap.

Boodschappenwagentje (Foto: Centers for Disease Control and Prevention, PD)

Het woord boodschap wordt ten eerste gebruikt als synoniem van ‚mededeling‘, ‚bericht‘. De heer Krop kwam op bezoek om een boodschap over te brengen, om ons iets te vertellen. Als iemand de telefoon niet opneemt, zegt de stem op het antwoordapparaat: „Spreek uw boodschap in na de piep.“ En tot slot: de blijde boodschap is een vaste verbinding die als synoniem wordt gebruikt voor ‚evangelie‘ (Du. die Frohe Botschaft).

Verder kennen we het woord boodschap in de betekenis van Du. Besorgung, Einkauf: ik moet na het werk nog snel even boodschappen doen (Du. einkaufen gehen). Over het verschil tussen boodschappen doen en winkelen kunt u lezen bij Buurtaal.

Wie na het werk een Du. Großeinkauf gepland heeft, kan beter niet tegen zijn collega’s zeggen dat hij een grote boodschap gaat doen. Met die uitdrukking kondigt hij namelijk een toiletbezoek aan (Du. großes Geschäft) en dat gaat de collega’s natuurlijk niet aan. Dit artikeltje legt uit hoe u op het werk kunt omgaan met gênante (Du. peinliche) wc-situaties. Maar dat hoeft u natuurlijk niet te lezen als u daar geen boodschap aan heeft (Du. wenn Sie sich nicht dafür interessieren).

Geen flauw idee hoe jong de lezers van deze blog zijn… Kennen ze Konrad Adenauer nog?

Gedenkmedaille K. Adenauer, Deutsche Krebshilfe (Foto: Bundesarchiv, B 145 Bild-F093156-0014 / Arne Schambeck, CC-BY-SA)

U zult het fotootje rechts moeten aanklikken om de gelijkenis te zien. Max Adenauer lijkt als twee druppels water (wie ein Ei dem andern) op vader Konrad. Nog mooier vond ik deze foto van Max met Philippe de Gaulle, de zoon van Charles!

Vincent van Gogh, Sterrennacht (PD)

Lijken op iemand/iets betekent: ähnlich sehen, aussehen wie… Onthoud dat even!

Bij Vincent van Gogh twijfel ik niet: die kent u. U kent zijn Aardappeleters, zijn Bruggetje van Arles en waarschijnlijk ook zijn Sterrennacht (links). De maan schijnt en de sterren fonkelen. Natuurlijk schijnt op Van Goghs schilderijen ook vaak de zon en werpt een lange schaduw (Schatten).

Lijken en schijnen zijn in de zinnen hierboven zelfstandige werkwoorden. Ze kunnen echter ook als koppelwerkwoord (Kopula) gebruikt worden; dan verbinden ze een naamwoord (nomen – het kan ook een adjectief zijn) met het subject (onderwerp) en duiden een eigenschap aan.

Vincent lijkt een beetje depressief. Max schijnt geen groot schilder.

In beide gevallen is de vertaling „scheint“ op zijn plaats. Maar … er is een klein betekenisverschil: bij lijken speelt eruitzien meestal een rol en bij schijnen is vaak sprake van horen zeggen. Het werkwoord lijken komt in het Nederlands veel vaker voor dan schijnen. Vertaald wordt lijken met aussehen of scheinen. Dus: hij lijkt wel ziek (hij ziet er zo uit); hij schijnt ziek (heb ik gehoord).

Blijken – dat is een ander paar mouwen, zouden de Belgen zeggen (das steht auf einem anderen Blatt). Het betekent: sich herausstellen, sich zeigen.

Uit onderzoek blijkt dat nachtelijke fietsers bijna altijd dronken zijn.

Niks met alsof (het lijkt alsof…, het schijnt alsof…), het gaat om feiten: het blijkt dat…
Wat schijnbaar is, weet u. Blijkbaar betekent offensichtlich!

En nu het koppelwerkwoord.

C. Troost: de wanhebbelijke liefde PD)

Dronken fietsers blijken ’s nachts een gevaar op de weg.
Zij blijkt tot over haar oren verliefd want hij bleek een charmant causeur (Redner).
Max en Philippe bleken al jaren een paar.
Daar zwemt een kleine, toch nog dapper gebleken knaap.

In deze zinnen klinkt altijd door: es hat sich herausgestellt, dass… Ze kunnen ook zo vertaald worden, maar soms is het (blijkt het) beter een ander werkwoord te nemen: sie sind.., sie ist.., er war.., sie waren..; en een kleine, dappere knaap.

Ja, ik heb het na lang aarzelen (zögern) gedurfd (gewagt): een blind date en – stel je voor, hou je vast – die „flink gebouwde weduwnaar“ (Wittwer) bleek mijn buurman!
Nondeju!