Onlangs viel het me weer op op Twitter. Iemand schrijft dat iets een ‚fonetische miskleun‘ is en iemand anders antwoordt: jij bent zélf een fonetische miskleun. Of, een paar dagen eerder: op de vraag of droeftoeter (dt. ‚Trottel‘) een ‚raar Fries woord‘ is, komt als reactie: jij ben zelf een raar fries woord.
Je kunt makkelijk honderden voorbeelden vinden van deze constructie: ‚jij ben zelf een X‘, waarbij voor X van alles kan worden ingevuld. Er zijn kennelijk nauwelijks restricties, zeker als het woord of de woordgroep al in de context aanwezig is, zoals bij de zojuist genoemde voorbeelden. Jenny Audring heeft in 2013 al een bijdrage gewijd aan dit verschijnsel in Neder-L, het elektronisch tijdschrift voor de neerlandistiek (Jij bent zelf een jijbak). Anders dan bij het ‚gewone‘ jijbakken van (vooral) kinderen, komt men volgens Audring op Twitter ook regelmatig jijbak-antwoorden zonder voorgeschiedenis tegen. Het ingevulde element krijgt in deze formule automatisch het karakter van een scheldwoord. Audring: „In de taalkunde heet zoiets type coercion: je stopt een niet passend woord in een constructie en dwingt het daardoor een functie aan te nemen die wél bij die constructie past.“
Ik heb dit voorbeeld van type coercion ook wel eens besproken op college. De laatste keer zaten daar Vlaamse uitwisselingsstudenten bij, die mij wezen op een verwante constructie: ‚je moeder is een X‘, of – in Schoon Vlaams – ‚uw moeder is een X‘. De oorsprong ligt waarschijnlijk in beledigingen van het type ‚je/uw moeder is een hoer/slet‘, maar ook in deze constructie kan ‚X‘ kennelijk worden vervangen door zo’n beetje alles. Op Twitter vond ik bijv. uw moeder is een streamingdienst (bron) of ook Uw moeder is een t-shirt-koopverslaving! (bron). Ook hier is het niet echt noodzakelijk dat het woord eerder al in de context genoemd is.
Het lijkt erop dat deze constructie in de jongerentaal van Vlaanderen erg populair is. Oorspronkelijk was het zeker beledigend bedoeld, maar inmiddels lijkt het meer een taalgrap, een spelletje. Of deze ‚je moeder‘-constructie ook gebruikt wordt door Nederlandse jongeren – ik heb geen idee.
Collega’s wezen mij erop dat je ook in het Duits een vergelijkbare constructie hebt. Ik was me daar niet zo van bewust, maar inderdaad vind je in de Duitse jongerentaal veel voorbeelden van ‚Deine Mutter ist ein X‘, graag ook met een aangepaste spelling ‚Deine Mudda‘. De Duitse Wikipedia wijdt er zelfs een heel artikel aan. En op een speelse manier wordt er ook in de reclame wel gebruik van gemaakt, zoals hier op een affiche van de Berlijnse S-Bahn. Misschien is het dus wel een internationaal verschijnsel?
Hoe dan ook: mijn studenten wezen me nog op een ‚Wat als‘-clip (van de Vlaamse televiesiezender 2BE), waarin dit allemaal op de spits gedreven wordt: Wat als iedereen sprak als een Marokkaan? Prachtig! Voor de niet-Vlamingen onder ons: je moet twee, drie keer luisteren, dan valt het wel mee…
De videoclip is te vinden op Youtube.
Tags: Belgien
Die