In het college „Sprachliche Variation und sprachlicher Wandel“ is „Woorden op reis“ een van de thema’s. De studenten schrijven voor u een gastblogpost over Nederlandse woorden die het gemaakt hebben in de wereld. Vandaag deel 2, door onze gastauteur Lore De Smet.
Het Nederlands heeft meer invloed op andere talen dan je denkt. Waar ter wereld je ook een café of restaurant binnenstapt, de kans is groot dat je gin-tonic op de kaart aantreft. Bij de meeste Belgen of Nederlanders zal er niet meteen een belletje rinkelen, maar de naam is wel degelijk door het Nederlands beïnvloed.
Onze flora met linksboven de jeneverbes (CC-BY-2.0)
In de etymologiebank vinden we dat Nederlandstaligen het woord geneivre in 1253 uit het Oudfrans ontleenden. Het woord had toen nog de betekenis van jeneverbes of jeneverstruik. De Nederlandse variant jenever werd vooral in de zin van sterke drank gebruikt. Het was een brandwijn met kruiden en jeneverbessen. In 1706, kort nadat de Engelse soldaten terugkeerden uit de Lage Landen, deed het woord zijn intrede in het lexicon. De Engelse ontlening geneva werd het gebruikelijk begrip voor de sterk alcoholische drank, die de Engelsen hadden leren kennen in de Nederlanden tijdens de oorlog tegen Frankrijk. Ze namen het brouwsel, en blijkbaar ook het recept, maar al te graag mee naar het thuisfront en zo werden de eerste kiemen voor de latere gin gelegd. Geleidelijk werd geneva verkort tot gin en zo kunnen we drie eeuwen later Nederlandse roots in cafés over de hele wereld terugvinden.
Maar er is meer, want het begrip jenever werd niet alleen door de Engelsen naar Groot-Brittannië overgebracht. Nederland was ook exporteur naar het oosten en zo is het begrip via de Oost-Indische Compagnie ook in Nederlands-Indië bekend geraakt. Zo kent het Indonesisch ook het woord jénéwer. In het hedendaagse Duits zijn er meerdere varianten in omloop. Vaak gebruiken mensen der Wacholderbranntwein of Schnaps, maar ook het woord der Genever bestaat nog. We kunnen dus concluderen dat het woord jenever wel een succes-ontlening is. Het Nederlands heeft meer invloed op andere talen dan we denken en daar mogen we gerust trots op zijn.
Meer weten? Van der Sijs, Nicoline: Geleend en uitgeleend. Nederlandse woorden in andere talen & andersom. Amsterdam: Uitgeverij Contact 1998.
Woorden op reis deel 1
Tags: Gastbeitrag, Nederlands in de wereld
Die
Am 21. Dezember 2015 um 23:23 Uhr
Ik kan me voorstellen dat u deze nieuwe site ook wel zou kunnen waarderen. Er is voor 138 talen gekeken welke woorden ze zoal aan het Nederlands hebben ontleend. Van de indianentaal Kalina (ayuna = ui, ajuin) en het Indonesisch (kantor pos = postkantoor; taplak = tafellaken; tivi = maitresse, d.w.z. tweede vrouw, t.v.), langs Russisch (katalazjka = gevangenis; matros), tot Frans (trop; boulevard) en Engels (landscape; gin; tea).
Kijk je in de atlas (wel één van de allersuksesvolste Nederlandse woorden) dan zijn de meeste van deze talen nog wel te vinden, maar van de duizenden andere talen op de wereld hebben er ook veel wel een aantal Nederlandse woorden direkt van ons of via een andere taal overgenomen.
Niet in dit speeltje, dus exclusief voor de lezers van dit blog (en al eerder voor m’n eigen Facebookvrienden), staat het Nembruong, een taal van Nieuw-Guinea vlakbij de noordkust en net ten westen van de grens die het eiland verdeelt in tweeën. Een paar die ik in een grammatica van het Nembruong vind zijn:
bre = blik
kase = kist (uit Nederlands kast)
temate, temante = tomaat
hama = hamer
merite = militair
repe = lepel
doi = geld (uit Nederlands duit)
pinsie = penseel
kym prasi = coöperatie (via het Maleise koprasi, en daarna vervolksetymologiëerd tot ‚kym’+’prasi‘ = kokosnoot-magie)
https://www.meertens.knaw.nl/uitleenwoordenbank/
Am 22. Dezember 2015 um 08:18 Uhr
Die site is inderdaad een enorme verrijking! Dank ook voor de exclusieve aanvulling.
De blogpostjes van de studenten zijn geschreven voor de lancering van de site, maar komen nu pas online. Ze zijn gebaseerd op dezelfde bronnen als de site.