Een heel normaal radiootje (Foto: Stefan Kühn, CC0 1.0)
De Volkskrant schreef onlangs dat 3FM in de maand december 2013 de meest beluisterde radiozender van Nederland was. “Radio 538 is normaliter de rest van het jaar marktleider, maar zag de laatste maanden van 2013 vooral SkyRadio en 3FM dichterbij komen”, vervolgde de krant.
Normaliter (Dui. normalerweise) is een bijwoord dat zoveel betekent als gewoonlijk. Het ziet er nogal on-Nederlands uit. Dat klopt: je kunt er het Latijnse normalis “conform de regels” in herkennen (zie Etymologiebank) en het achtervoegsel –iter, waarmee in het Latijn bijwoorden werden gevormd.
Er bestaan in het hedendaags Nederlands nog meer bijwoorden op –iter, zoals idealiter (Du. im Idealfall), totaliter (Du. gänzlich) en formaliter. Ik heb onderzoek gedaan naar bijwoorden voor mijn proefschrift en verzamelde in totaal een dertigtal Nederlandse iter-bijwoorden. Ze corresponderen bijna allemaal met een bijvoeglijk naamwoord op –aal (bv. normaal, ideaal, totaal) of –eel (bv. formeel).
Ook het Duits heeft enkele bijwoorden op –iter, bijvoorbeeld realiter, die overgenomen zijn uit het Latijn. Deze bijwoorden komen weinig voor. Ook de meeste Nederlandse iter-bijwoorden zijn beperkt tot formeel en geleerd taalgebruik. Alleen normaliter en idealiter komen tamelijk vaak voor. Het bijwoord normaliter treffen we ook in gesproken Nederlands aan, waarbij de uitspraak varieert. In de praktijk leggen veel mensen (wellicht ook dj’s van 3FM) de klemtoon op de i: norma-liter. Volgens de taaladviezen van de Nederlandse Taalunie moet de klemtoon op de a liggen: nor-maliter. Zo zie je maar weer: wat in de spreektaal normaal is, is niet altijd volgens de norm.
Die