In het college „Sprachliche Variation und sprachlicher Wandel“ is „Woorden op reis“ een van de thema’s. De studenten schrijven voor u een gastblogpost over Nederlandse woorden die het gemaakt hebben in de wereld. Vandaag deel 1, door onze gastauteur Maarten De Beul.
In 2005 scoorden de Nederlandse rappers Lange Frans en Baas B een top 10-hit met Het land van. In dat lied beschrijven ze hun haat-liefdeverhouding met Nederland, “het land waar apartheid internationaal het meest bekende woord is uit de Nederlandse taal”. Over die laatste zin hadden beide heren misschien beter eerst wat taalkundige research gedaan. Het woord apartheid komt weliswaar in heel wat talen (van het Engels tot het Russisch) voor in het originele schriftbeeld, toch hebben al die talen het niet aan het Nederlands, maar aan de dochtertaal het Afrikaans ontleend.
Ingang van het Apartheid Museum in Johannesburg (CC-BY-SA-3.0)
Het substantief apartheid werd in het Nederlands afgeleid van het adjectief apart en betekende oorspronkelijk “het heel bijzondere, het buitenissig mooie” (WNT 1931), later geëvolueerd naar “het verschillend zijn” (van der Sijs 2006; zie etymologiebank). In het Afrikaans verschoof de betekenis echter al vanaf de jaren 1920 naar “rassensegregatie”, een onderscheiding op basis van ras of afkomst (Philippa e.a. 2009). Die rassenscheiding beleefde zijn hoogtepunt in 1948, toen de apartheidswetten de bevolking van Zuid-Afrika en Namibië opdeelden in drie etnische groepen (blank, zwart en gekleurd) met de blanke dominantie als hoofddoel. Tot de categorie ‘gekleurd’ behoorden onder meer mensen uit Azië, voornamelijk uit India, en nakomelingen uit blank-zwarte verbintenissen, die in vergelijking met de zwarte bevolking nog tamelijke privileges genoten.
Het apartheidssysteem haalde de wereldpers ook vanwege de interne corruptie, de strijd van Nelson Mandela en ANC en de internationale economische boycot van Zuid-Afrika. Dat dit Afrikaanse woord vandaag nog in zoveel andere talen voortleeft, is vanuit een taalkundig opzicht heel interessant, maar daarnaast ook zeer tragisch. Het is zelfs zo drastisch ingeburgerd, dat het woord in het Nederlands een betekenisverschuiving in pejoratieve zin heeft doorgemaakt. De negatieve connotatie in apartheid is vandaag zo sterk, dat ze de oorspronkelijke, neutrale betekenis heeft verdrongen (Philippa e.a. 2009).
Toch beweert Van der Sijs (2006) dat de hedendaagse taalgebruikers stilaan beginnen terug te grijpen op de originele betekenis. Er is immers helemaal niets mis met apart zijn, zo bewijst ook X4, de Afrikaanse spin-off van K3. In tegenstelling tot het nieuw samengestelde Vlaams-Nederlandse trio, was er bij hen wel plaats voor zangeressen met een kleurtje. “Zou het niet beter zijn als wij voortaan verdraagzaam zijn?”
Literatuur:
Philippa, M. e.a. (2009). Etymologisch Woordenboek van het Nederlands. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Van der Sijs, N. (2006). Klein Uitleenwoordenboek. Utrecht: SDU.
Tags: Afrika, Gastbeitrag, Nederlands in de wereld
Die