In het Duits is er een samenstelling om het probleem te benoemen: de Kommafehler – in het Nederlands enkel te omschrijven als „verkeerd geplaatste komma“, volgens Van Dale toch.
De juiste plaats van de komma vinden, is echte kunst! (Dvdgmz, CC-BY-SA-3.0-ES)
Kan een komma dan zo verkeerd geplaatst worden, dat het een fout wordt? Ja, in het Duits in érg veel gevallen. In het Nederlands zijn er veel minder gevallen waar een komma echt moet. Onze Taal geeft de algemene regel:
Het belangrijkste uitgangspunt is dat een komma geplaatst wordt als er bij het voorlezen een duidelijke pauze hoorbaar is; ook de toonhoogte waarmee de zin wordt uitgesproken verandert vaak iets.
Dit klinkt mijn Duitse studenten als muziek in de oren. Ze kunnen nauwelijks geloven dat er géén regels zijn, en dat een schrijver beslissingsvrijheid heeft over het al dan niet gebruiken van komma’s. Het blijkt echter een vloek en een zegen te zijn: heel vaak „horen“ studenten een pauze waar ze in het Duits een komma schrijven. En dan zijn we weer bij af, natuurlijk.
Er zijn gelukkig wel een paar regels waaruit blijkt dat de kommazetting in het Nederlands vaak ook gelijkloopt met die in het Duits. Er komt een komma
- tussen twee vervoegde werkwoorden (hoewel je ook daar de komma kan weglaten als je vindt dat de zin kort genoeg is)
Al die willen te kaap’ren varen, moeten mannen met baarden zijn - bij opsommingen
Jan, Piet, Joris en Korneel - voor of na een aanspreking
Ik zeg je, Jan, dat je nog even moet nadenken over je beslissing
Toch valt ook al bij de basisregels vooral het gebruik op van woorden als „gebruikelijk“, „soms“, „meestal“.
Voor gevorderden is dan de plaatsing van een komma bij een uitbreidende en beperkende bijzin, dus de komma voor „die“ en „dat“. Hier kan de betekenis van de zin veranderen door een komma. Kijk maar naar deze voorbeelden:
- De kinderen, die vakantie hebben, gaan zwemmen.
De informatie die de lezer krijgt in de bijzin tussen komma’s, is bijkomende uitleg over het antecedent (uitbreidende bijzin). - De kinderen die vakantie hebben, gaan zwemmen.
De informatie die de lezer krijgt in de bijzin die niet tussen komma’s staat, is noodzakelijke uitleg over het antecedent. Het gaat namelijk alleen om de kinderen die vakantie hebben, en niet om alle andere kinderen (beperkende bijzin).
Wie gepassioneerd is door taal en ook door leestekens, wil vast ook iets weten over de Oxford comma, de komma die in opsomming voor „en“ staat. En ook of er een komma komt voor „omdat“ en „doordat“ is niet altijd duidelijk. Als de bijzin na een relatief lange hoofdzin komt, dan plaats je eerder wel een komma. Soms gaat de hoofdzin geruisloos over in de bijzin en hoeft een komma niet. Er blijft veel ruimte voor interpretatie. Wat zou jij bijvoorbeeld doen in deze zin:
Ik ga niet mee zwemmen omdat ik geen vakantie heb.
Denk er ook aan dat er in het Nederlands een komma komt na een afsluitende groet in een brief of mail:
Met hartelijke groet uit een ijskoude stad,
Jan en Piet
Misschien hier ook even vermelden dat je in een brief in het Nederlands na de aanspreking een hoofdletter schrijft:
Beste Jan,
Hoe gaat het in Canada?
Je zou vertwijfeld kunnen raken: is er geen regel voor het plaatsen van komma’s, of zijn er net veel regeltjes? Misschien daarom dat je in het Nederlands kan kommaneuken (ook: muggenziften). De muggenzifter, komma- of mierenneuker is iemand die valt over bijzaken en kleinigheden (Dt. Federfuchser, Kleinigkeitskrämer).
Neuken? Nou, eh, vogelen…
Die