U weet nu hoe appeltjes van oranje eruit zien. Maar zeg me hoe u die zelf noemt, en ik zeg u waar u geboren bent!
Kan dat? Het woord dat u gebruikt geeft veel over u prijs. Of u nu Duits spreekt of Nederlands.
Kiest u voor Orange? U kiest voor het Standaardduits. Als u dit woord zo’n dertig jaar geleden ook al, bijvoorbeeld in de lagere school gebruikte, bent u wellicht opgegroeid ten zuiden van de Grote Rivieren. De Duitse versie van de Grote Rivieren, uiteraard, die Duitsland in een noordelijke en zuidelijk deel opdelen. Hier heet de grens de Mainlinie, spottend ook de Weißwurstäquator, in de linguïstiek de Spierse linie (Speyerer Linie). Het is een grens die verwijst naar een historisch vaak verschuivende grens tussen verschillende hoofdinvloedsferen (bijvoorbeeld Pruisen versus Habsburgers).
J. S. Elsholtz: Diaeteticon Oder Neues Tischbuch, 1682 (PD Old)
Intussen trekt de Orange zich niets meer aan van die grens en heeft ze zich over heel Duitsland verspreid. Een duidelijk voordeel dat dit woord heeft, is dat het veel mensen chiquer in de oren klinkt dan de pendant, Apfelsine.
Als u toch voor Apfelsine kiest, bent u waarschijnlijk geboren ten noorden van de Main. Op deze kaart ziet u de verspreiding van Orange en Apfelsine in 2004/2005. De Apfelsine heeft het hard te verduren, en heeft in heel het Duitstalige gebied concurrentie gekregen van de Orange. Als u fan bent van underdogs, gebruik dan voortaan wat vaker Apfelsine.
Of appelsien. Want ook in het Nederlands heeft deze kranige dame het hard te verduren. Hoewel ze adelsbrieven kan voorleggen die veel verder teruggaan dan die van haar concurrente, de sinaasappel, is het gebruik van appelsien bijna uitsluitend beperkt tot het Belgisch Nederlands.
Sinaasappel is ontstaan als woordmetathese, dat wil zeggen dat de twee delen van appelsien omgekeerd werden en zo een nieuw woord ontstond. In het begin werden de sinaasappelsprekers wellicht op hoongelach onthaald – een vernieuwing wordt nogal vaak als een taalfout aanzien. Dat kennen we toch uit andere contexten (Hun hebben!)… Maar na een tijdje werd sinaasappel het gewone woord, tenminste in Nederland, en is appelsien een van de typisch Belgisch-Nederlandse woorden geworden, en daarom het ongewonere woord. Dit harde lot deelt de appelsien met de Duitse Apfelsine, een woord dat overigens via het Nederlands in het Duits kwam. Een dubbele underdog, dus.
Ook de pompelmoes heeft het hard te verduren (einen schweren Stand haben) door de concurrerende grapefruit. Red eens een citrusvrucht!
Tags: kulinarisch
Die