Studenten leren in de opleiding Neerlandistiek nadenken over taal en ontwikkelen een wetenschappelijke schrijfstijl in het Nederlands. Op onze blog kunt u regelmatig dat proces volgen: denk aan onze reeks Woorden op reis. Vandaag: Bedenkingen bij het artikel ‘Doe-het-zelfsamenstellingen’ van Esther Pascual en Theo Janssen. De studenten proberen niet alleen zich een idee te vormen over de samenstellingen maar ook over de rol van de eigen mening van een wetenschapper.
Het centrale onderwerp van het artikel is een relatief nieuw lexicaal verschijnsel in het Nederlands: samenstellingen die worden gemaakt door een zin aan een zelfstandig naamwoord te koppelen. Volgens de tekst worden die samenstellingen vaak geproduceerd om individuele ‚gelegenheidscategorieën‘ te benoemen en worden ze niet altijd overgenomen door de meeste taalgebruikers. Als gevolg zijn de meeste nieuwvormingen niet te vinden in de woordenboeken. Vanwege het individuele karakter van de samenstellingen worden zij door Esther Pascual en Theo Janssen ‚doe-het-zelfsamenstellingen‘ genoemd, wat eigenlijk zelf een doe-het-zelfsamenstelling is. Maar vellen Pascual en Janssen een oordeel of nemen ze plaats in de stoel van de objectieve wetenschapper?
Niet alleen doe-het-zelfsamenstellingen, ook doe-het-zelfkunst. Alfio Gioffirda, Figuren, Series 6. 007 (2009) (CC-BY-SA)
Op het eerste gezicht lijken Pascual en Janssen ook geen oordeel uit te spreken over de taalvariatie die zij beschrijven. Je hebt de indruk dat zij een interessant fenomeen toelichten en er boeiende vragen bij stellen: „Wat is het nut van dit soort samenstellingen? In welke behoefte voorzien zulke lange samenstellingen? En hoe worden ze gebruikt?“ enzovoort. En zij geven er ook een antwoord bij: samenstellingen lijken levendig, filmisch en spreektalig. We kunnen na een oppervlakkige lezing misschien overhaast de conclusie trekken dat Pascual en Janssen objectief te werk gaan.
Bij een nauwkeurigere lezing, zien we vragen opduiken als: „Mag dat wel?“, „Gebrek aan stilistisch vermogen“ en „Aanstellerij of lef?“. Dat soort uitspraken vraagt om een normatief of prescriptief antwoord en impliceert ook dat er een norm omtrent dit fenomeen moet zijn. Ook beschrijvingen als ‚in zwang zijn‘ of ‚vluchtige wegwerpartikelen‘ lijken niet neutraal, maar suggestief en eerder negatief.
De hoofdreden voor het ontstaan en de verankering van het linguistische verschijnsel noemen de auteurs de categoriseringsbehoefte van onze tijdgenoten. Dat de samenstellingen dit doel dienen noemen Pascual en Janssen dan weer een voordeel. Bovendien beschouwen Pascual en Janssen de compactheid en de precisie van de doe-het-zelf-samenstellingen ook als pluspunten. Ook de ‚levensechtheid‘ is volgens de auteurs een voordeel.
Interessant is verder wat Pascual en Janssen schrijven over de gereserveerdheid van Gentse studenten tegenover de doe-het-zelfsamenstellingen. Deze studenten wijzen deze samenstellingen af als ‘te Nederlands-Nederlands’. De auteurs verklaren dit met de talige onzekerheid van Vlamingen. De Vlaamse reserve valt wellicht te verklaren uit een zekere talige onzekerheid: wat niet duidelijk vertrouwd (geconventionaliseerd) is, wordt niet als correct vertrouwd. Het is trouwens de vraag of Nederlandse studenten zoveel positiever over zulke woorden zouden oordelen.
Kijken we enkel naar hun argumenten zouden we geneigd zijn te denken dat ze pro-doe-het-zelfsamenstellingen zijn. Ze sommen een aantal voordelen op en tonen aan waarom ze ontstaan en legitimeren deze ontstaansmechanismen ook. Kijken we naar de stijl waarin het artikel geschreven is en welke woorden gebruikt worden, zouden we zeggen dat ze een negatieve blik op het verschijnsel werpen.
Anne Habermann, Anna Roshchina en Amber Paris
Tags: Gastbeitrag
Die