Freie Universität Berlin

Onze voormalige collega van het Talencentrum, Esther Bouma, schreef volgend stukje over Aletta Jacobs: tweede van links, onderste rij van de kopstukken.
Esther Bouma krijgt „Knielen op een bed van violen“ van Jan Siebelink.

---

Nederlandse, vrouwelijke helden hebben het niet gemakkelijk volgens Lotte Jensen (historisch letterkundige) die hier een college over geeft op de Universiteit van Nederland. In het rijtje namen dat ze opnoemt (gebaseerd op de twijfelachtige uitslag van „De grootste Nederlander“-verkiezing uit 2004) komt Aletta Jacobs bijvoorbeeld niet voor. Of de calvinistische reflex („Doe maar gewoon“ etc.) hieraan ten grondslag ligt en/of simpelweg een gebrekkig historisch bewustzijn, is een interessante kwestie.

Aletta Jacobs (1854-1929), geboren in Sappemeer, Groningen, achtste kind van 11 kinderen, vader praktizerend huisarts, had het wel méér dan verdiend ook een plaats te krijgen bij deze verkiezing.
Waarom?

Omdat Aletta Jacobs haar geestestijd zo bewonderenswaardig ver vooruit was en veel heeft kunnen verwezenlijken voor de vrouwenemancipatie in Nederland en het vrouwenkiesrecht. Het standbeeld (opmerkelijk want in Nederland zijn we, volgens Jensen, „niet zo scheutig“ met standbeelden) staat volkomen terecht op een prominente plaats bij de Rijksuniversiteit Groningen.

Als eerste meisje bezocht ze de hbs en daarna rondde ze succesvol (als eerste vrouw) een studie medicijnen  aan de universiteit Groningen af.

Voordat ze een aanvraag in 1871 indiende (zonder iemand daarover in kennis te stellen) bij Thorbecke (in zijn functie als minister van Binnenlandse Zaken) om te mogen studeren, haalde zij dankzij zelfstudie nog een apothekersassistentendiploma. Thorbecke regelde haar toelating tot de universiteit vijf dagen voor zijn dood en liet dat per telegram mededelen aan haar vader en niet aan Aletta zelf.

Aletta promoveerde in 1879, vertrok naar Londen en leerde daar haar latere echtgenoot, Carel Victor Gerritsen kennen die haar in contact bracht met geestverwante, vrouwelijke artsen door wie zij zich o.a. liet inspireren zich voor het vrouwenkiesrecht in te gaan zetten. Het loont de moeite ook meer te lezen over deze vrijdenkende echtgenoot want hij bleek een gouden greep voor Aletta.

Weer terug in Nederland vestigde zij zich als arts in Amsterdam voor „minvermogende“ vrouwen en kinderen. Als voorstander van geboortebeperking én de vrije liefde,  adviseerde ze vrouwen het in 1885 door Wilhelm Mensinga ontwikkelde pessarium/diafragma te gebruiken, oorspronkelijk weliswaar tegen baarmoederverzakkingen ingebracht, maar met een praktische, tweede functie.

Omdat ze de juridische nadelen van het huwelijk voor vrouwen te groot vond, ging ze in eerste instantie een vrij huwelijk met Carel Victor Gerritsen aan.  Later huwden ze toch, o.a. omdat er een kind op komst was – dat echter tragisch genoeg slechts een dag heeft geleefd.

In 1882 wilde Aletta zich op de kieslijst voor Amsterdam laten zetten, maar werd geweigerd. Tot die  tijd moest men aan een bepaald inkomen voldoen om te mogen stemmen of gekozen te worden.  Aletta verdiende zelf haar geld en voldeed ruimschoots aan die norm, maar wakker geschrikte heren pasten de wet ten nadele van de vrouwen aan in 1887 en daarin stond dat voortaan alleen mannelijke ingezetenen van Nederland mochten stemmen en gekozen worden.

Gelukkig gaf Aletta, intelligente, moderne vrijdenker het niet op. In 1894 richtte ze de vereniging voor vrouwenkiesrecht op, werd in 1895 presidente van de afdeling Amsterdam en in 1896 presidente van het landelijk bestuur. Het zou nog tot 1917 duren voordat Nederlandse vrouwen passief kiesrecht kregen en tot 1919 voordat vrouwen dezelfde politieke rechten als mannen kregen.

Aletta had een groot, internationaal netwerk binnen Europa en de Verenigde Staten en was lid van de International Woman Suffrage Alliance (IWSA).

Omdat in 1915 door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog het congres van de wereldbond voor vrouwenkiesrecht in Berlijn niet doorging, werd er in Den Haag een vrouwenvredescongres gehouden en de „Women’s International League for Peace and Freedom“ (WILPF) opgericht die nog steeds bestaat.

Minder bekend is waarschijnlijk dat Aletta ook tot literaire inspiratie leidde, namelijk bij Cécile (Goekoop) de Jong van Beek en Donk die in 1897 de lezenswaardige feministische bestseller Hilda van Suylenburg schreef. In deze tendensroman worden vijf grote thema´s die voor de feministen van de zgn. eerste golf relevant waren, behandeld: het recht om te studeren, het recht op werk en daarmee op een eigen inkomen, het recht op de medevoogdij over de kinderen, natuurlijk het passief en actief kiesrecht en het recht op het eigen vermogensbeheer. In deze roman figureert een arts, Corona van Oven, die Aletta´s idealen op literaire wijze verbeeldt.
Cécile (Goekoop) de Jong van Beek en Donk diende Louis Couperus weer tot literaire inspiratie voor zijn Cornélie de Retz van Loo (Let op de overeenkomst in kadans van beide namen!) die in Langs lijnen van geleidelijkheid naar Rome vertrekt en daar, hoe inspirerend, de vrije liefde ontdekt bij een Nederlands kunstenaar. Cécile vertrok na haar scheiding van Adriaan Goekoop naar Parijs en ontmoette daar een Poolse chemicus. Hilda van Suylenburg werd vertaald naar het Duits door Else Otten (ja, die van de gelijknamige prijs) onder de titel Frauen die den Ruf vernommen, 10 jaar na verschijning in Nederland.

Het is goed af en toe stil te staan bij de strijd die vrijdenkende, vooruitstrevende en onverschrokken vrouwen moesten leveren voor nu vanzelfsprekende, verworven rechten.

Sensationeel zijn enkele bewegende beelden die pas in 2013 ontdekt werden: Aletta (geheel rechts in beeld) wandelend bij het Brandenburger Tor in 1915 samen met Jane Addams en Alice Hamilton.

Esther Bouma

Tags: Gastbeitrag, Geschichte, wie is wie?

Der Beitrag wurde am Mittwoch, den 16. November 2016 um 10:13 Uhr von Johanna Ridderbeekx veröffentlicht und wurde unter Niederlande abgelegt. Sie können die Kommentare zu diesem Eintrag durch den RSS 2.0 Feed verfolgen. Kommentare und Pings sind derzeit nicht erlaubt.