We waren onlangs in Nottingham, dat weet u al. Aan het ontbijt in het hotel zagen we daar – ongelogen! – een aantal dames in pyjama! We verbaasden ons, over hun kleding, maar ook over het woord pyjama. We zijn niet voor niets taalwetenschappers…
Ik zeg namelijk /pijɑma/, met de klemtoon op de eerste lettergreep, en mijn Nederlandse collega zegt /pijama/, met de klemtoon op de tweede lettergreep. Ook in het Duits is er nationale variatie. De Duitse standaardvariant is der Schlafanzug. Dat klinkt in Oostenrijkse oren erg gek: een Anzug is een pak! Om te slapen trekken de Oostenrijkers liever een pyjama aan – en, luister maar, de klemtoon ligt op de tweede lettergreep.
De broers Hans en Henk Japing in pyjama – in de tropen
Voor de kleding die je ’s nachts draagt, zijn er nog andere woorden in het Nederlands. Een nachthemd is langer, het reikt ongeveer tot de knieën, en wordt vooral door vrouwen gedragen. Een nachtjapon, nachtpon of ook pon is ongeveer hetzelfde, maar het woord is verouderd. Mij doet het denken aan de grootmoeder van Roodkapje. Een slaapkleed is het gebruikelijke woord voor een nachthemd in België. Dat een kleed in Nederland en Belgie andere associaties oproept, las u hier al.
Het woord pyjama is via het Engels uit het Hindi in het Nederlands beland. Het van oorsprong Indiase kledingstuk (oorspronkelijke betekenis is beenbedekking) is door de Engelse kolonisten geïntroduceerd als nachtkleding. In het Engels werd, naar analogie met trousers, het meervoud de gewone vorm. In het Nederlands ontstond op basis van pyjama een splintercompositum. Door samentrekking van pyjama en short is het woord shortama gevormd, dat is een pyjama met een korte broek.
Een pyjama is, zo had ik die dames bij het hotelontbijt wel willen zeggen, kleding voor in bed. Toch kan je ook beslissen om de hele dag in nachtkleding rond te hangen – en van de dag een pyjamadag te maken. In China is het blijkbaar een oude traditie om ’s morgens nog in pyjama de deur uit te gaan om te winkelen, te wandelen of met de buren te kletsen. Of het dan werkelijk om nachtkleding gaat, of om een pyjama in de oorspronkelijke betekenis (beenbedekking, losse broek), staat niet in dit artikel. Een comité probeert nu deze gewoonte te veranderen: het zou onbeschaafd en ongeciviliseerd zijn. Misschien moet ik voortaan een kopie van dit artikel meenemen naar conferenties?
Die