Nederlands

Jongens, meisjes ook…

Over jongens hebben we het al eens eerder gehad. En niet alleen de woorden nep en hetze hebben we aan onze oosterburen te danken. Ook onze jongens van Jan de Witt (patente Jungs), voor geen kleintje vervaard (furchtlos), komen van over de grens.

In Der abenteuerliche Simplicissimus van Grimmelshausen (1669) wordt een jonge Johann de Werd genoemd, een ruitergeneraal uit de 30-jarige oorlog die in Frankrijk „als een beest“ tekeerging, schrijft Ewoud Sanders in zijn boek Woorden met een verhaal (dat ik van harte aanbeveel). In het hedendaagse Frans komt deze onverschrokken veldheer nog voor als Jean de Vert: c’est du bon temps de Jean de Vert – wat zoveel betekent als: dat is verleden tijd, dat kan me niet schelen. In Vlaanderen kregen kinderen te horen: braaf zijn want Jan de Weert is daar, aldus Sanders. Welnu, om een lang verhaal kort te maken: op een zeker moment wist men niet meer wie die jonge Johann de Werd was en de naam verbasterde tot Johan de Witt want die kenden we nog. En de uitdrukking jongens van Jan de Witt kreeg een positieve connotatie: patente Jungs.

Jan de Witt www.rijksmuseum.nl

Johan de Witt was 19 jaar lang raadpensionaris van Holland, een van de belangrijkste politici van de Republiek. Onder zijn bewind beleefde de Republiek een periode van grote welvaart, lees ik hier. We hebben het dan over het zogenaamde Eerste Stadhouderloze Tijdperk: stadhouder Willem II (getrouwd met een Stuart) was op 24-jarige leeftijd aan de pokken overleden (1650) en zijn zoon (de latere stadhouder Willem III) werd pas een paar dagen daarna geboren.

Johan – zeg maar Jan! – was geen grote aanhanger van de Oranjes. Integendeel! Met Oliver Cromwell (Engeland was de grote concurrent op de wereldzeeën) sloot hij (1654) een geheime overeenkomst: geen Oranje zou meer in aanmerking komen voor het stadhouderschap: Akte van Seclusie. Dat was uiteindelijk buiten de waard gerekend (die Rechnung ohne den Wirt machen). In 1672 werd Nederland door de Engelsen, de Fransen en de bisdommen Keulen en Münster aangevallen; dat was het zogenaamde rampjaar: “Het land was reddeloos, de regenten waren radeloos en het volk was redeloos”. (rettungslos, ratlos, unvernünftig/blind). Cromwell was dood, de Stuarts weer aan de macht, en de situatie van Jan de Witt in toenemende mate uitzichtsloos. In 1672 werd hij met zijn broer Cornelis door Haagse Orangisten gelyncht.

Tja, en daar waren ze weer, de Oranjes: Stadhouder Willem III (getrouwd met een Stuart) zorgde ervoor dat de schuldigen niet werden vervolgd. Meer weten? Ronald Prud’Homme van Reine: Moordenaars van Jan de Witt – de zwartste bladzijde van de Gouden Eeuw. Ook in dit college van de Universiteit van Nederland wordt ingegaan op de moord en de rol van Willem III.

De 17e eeuw was dan wel de Gouden Eeuw maar er vloeide rijkelijk bloed …. U herinnert zich die andere Johan, ook raadpensionaris, die in 1619 werd terechtgesteld?

Johan de Witt was naast staatsman ook wiskundige (Mathematiker). Zijn tijdgenoot Christiaan Huygens was van mening dat De Witt de beste wiskundige van zijn tijd had kunnen worden, als hij niet de politiek was ingegaan. Ook Isaac Newton kende en waardeerde De Witts wiskundige werk.
Getrouwd was onze Jan de Witt overigens met een meisje van Bicker.

Nou jongens, dat was het voor vandaag. En nu…
Ze hebben de Dikke Van Dale niet gehaald – maar wie kent ze niet? De …

MEISJES VAN JAN VERMEER