In de Tagesspiegel van 17 februari 2015 citeert Ulrike Baureithel de schrijver Thomas Brussig: er werde überall auf der Welt als deutscher Schriftsteller wahrgenommen. Nur in Deutschland gelte er als ostdeutscher, obwohl es doch gar keine genuin westdeutschen Autoren gebe.
We moeten, denk ik, meteen een verschil maken tussen de geografische en de historische betekenis van oost en west. Mij gaat het in de eerste plaats om de historische betekenis en om de vraag in hoeverre die, zoals uit bovengenoemd citaat blijkt, nog een rol speelt. Laat ik er meteen een dialoogje aan toevoegen dat ik (en ik woonde hier al toen de muur nog overeind stond, dus in Berlin-West of Westberlin) onlangs voerde met een taxichauffeur:
BRD-DDR (Alexrk2, CC-BY-SA-3.0)
ik – Wohnen Sie noch nicht so lange hier?
Nein, erst seit Januar 2014.
ik – Woher kommen Sie denn?
Ich habe lange in Westdeutschland gelebt.
ik – Aber dann kommen Sie doch aus Berlin?
Na klar! Bin hier jeboren!
Het woordje Westdeutschland „verraadde“ hem: „wij“ Berlijners gingen vroeger zelfs naar Westdeutschland als we naar München gingen. Natuurlijk was het een gok; de goeie man had net zo goed uit Flensburg (in het noorden) of Freiburg (in het zuid-westen) kunnen komen – alleen had hij dan (vermoed ik) gezegd: ich habe lange im Westen Deutschlands, in NRW, in Mönchengladbach gelebt. Een Duitser uit Bad Muskau (in het oosten) had gezegd: ich habe lange im Westen gelebt. Die had ik dus ook „herkend“. Was ik een jonge Nederlandse of Duitse van „na de muur“ geweest, was me waarschijnlijk niets opgevallen. Maar als „Berlijnse“ had ik meteen het gevoel de taxichauffeur als oer-Berlijner te herkennen.
Het standpunt (+ leeftijd) van de spreker geeft hier blijkbaar de doorslag en dat geldt ook voor de verzuchting van Brussig. Ostdeutschland zal voor veel inwoners van de oude Bondsrepubliek nog steeds DDR betekenen en misschien is dat voor vroegere DDR-burgers omgekeerd ook, zij het in mindere mate, het geval.
Maar goed, ik woonde hier dus al toen de muur nog stond en had al gauw door dat woorden en namen een politieke lading hadden, dat er een politiek verschil was tussen Berlin (West) (dat was de officiële naam voor de stad) en Westberlin (dat zeiden degenen die dit gedeelte van de stad als het westen van de hoofdstad Berlijn (DDR) beschouwden: de DDR-pers, communisten (SEW) en sympatisanten). Zo sprak de West-Duitse pers vaak, en de Springer-Presse in de regel, van Ostdeutschland en Ostberlin om duidelijk te maken dat de DDR deel van de Bondsrepubliek was. Nog duidelijker anti was de benaming SBZ (Sowjetische Besatzungszone). Het spreekt vanzelf dat de DDR-burgers hun hoofdstad Berlin noemden (en niet zoals op het kaartje Ost-Berlin).
En ik leerde nog meer! Een zuidelijke grensovergang voor West-Berlijners naar „Westdeutschland“ heette Dreilinden. Toen ik echter eens een visum aanvroeg voor een bezoek aan Potsdam en als grensovergang Dreilinden aangaf, keek de (DDR-)ambtenaar me niet eens aan: kenn‘ ick nich. Deze grensovergang heette (in de DDR) Drewitz! Het kwam allemaal nog goed: ik kon hem aan het verstand brengen (verklickern) dat ik een onwetende (ahnungslose) Nederlandse was. Het luisterde dus verdomd nauw (das erforderte große Genauigkeit)!
In de tuin v.d. Duitse ambassade Praag (Wegmann, CC-BY-SA-3.0)
Ook nog even herinneren aan de uitdrukkingen „Geh doch nach drüben!“ (boze West-Berlijners tegen demonstranten in het eigen stadsdeel) en „rübermachen“ (DDR-burgers over medeburgers die naar het westen gingen/vluchtten).
Nog een anekdote: avondje uit in West-Berlijn met een diplomaat van de Nederlandse ambassade in de hoofdstad van de DDR: Ga je vanavond weer terug naar de hoofdstad? vroeg ik hem (ondeugend grapje, geef ik toe). Nou, dat viel behoorlijk verkeerd: erkende ik soms Oost-Berlijn als hoofdstad van de DDR? Nee, hij ging terug naar Oost-Berlijn (zie de kaart boven). Dat is dus nooit meer goedgekomen.
Berlin, ick liebe dir!
In de Vlaamse Standaard van 25 maart las ik de kop: „Deze Oost-Duitse maatregel passeert niet“ Zo!
Tags: Geschichte
Die