Freie Universität Berlin

Vleugelpiano (Foto: Gryffindor, CC BY-SA 3.0)

Het Vlaamse tijdschrift HUMO noemt Thomas Vanderveken „één van de vaardigste interviewers van de openbare omroep“. Deze week geeft hij zelf een interview waarin hij vertelt over zijn passie: de muziek. Hij heeft muziektheorie en piano gestudeerd aan het Koninklijk Conservatorium in Brussel. Toch geeft hij toe dat hij nog niet zo vlot piano kan spelen als hij zou willen: „Ik moet nog altijd technische hindernissen overwinnen, zodat ik me nooit helemaal vrij voel aan het klavier.“ In het Duits is Klavier de gewone benaming voor het muziekinstrument dat we in het Nederlands piano noemen. Het Nederlandse klavier wordt vooral gebruikt om specifiek naar de toetsen of het toetsenbord (Du. Klaviatur) van een piano te verwijzen. Maar het komt ook wel eens voor als synoniem voor de piano in haar geheel, zoals in het citaat van Thomas Vanderveken.

Er zijn nog andere muziekinstrumenten met een klavier, zoals een orgel, een klavecimbel en een synthesizer. In het Nederlands wordt klavier ook gebruikt voor een toetsenbord (Du. Tastatur) van heel andere apparaten, namelijk dat van een typemachine en een computer. De naam toetsenbord is gebruikelijk in het hele taalgebied, terwijl klavier vooral voorkomt in België (volgens Wikipedia). In samenhang met de computer komt de Engelse benaming keyboard ook voor, al is een keyboard natuurlijk ook een elektronisch muziekinstrument – juist ja, met een klavier.

Belgisch AZERTY-toetsenbord (Afbeelding: Draco flavus, CC BY-SA 3.0)

Wist u trouwens dat de indeling van de letters op het toetsenbord in België anders is dan in Nederland? In Nederland gebruikt men een QWERTY-toetsenbord (genoemd naar de zes letters waarmee de bovenste rij lettertoetsen begint). Dit komt voor een groot deel overeen met het QWERTZ-toetsenbord in Duitssprekende regio’s. In België daarentegen is een AZERTY-toetsenbord gebruikelijk, net als in Frankrijk.

Gelukkig staan de toetsen van de piano overal in dezelfde volgorde.

Roesle Schneebesen (Foto: Sylt90, CC-BY-SA-3.0,2.5,2.0,1.0)

Kluts komt van klutsen: door elkaar kloppen (verquirlen, quirlen, schlagen). Je kunt eieren klutsen bijvoorbeeld. Zie ook de etymologiebank.

De kluts kwijt zijn betekent von der Rolle sein, total verwirrt sein en de kluts kwijt raken vertalen we met den Kopf verlieren.

Ik heb eens voor u gegoogeld wie (of wat) de afgelopen drie maanden zoal de kluts kwijt raakte. De meeste treffers had voetbaltrainer Van Gaal maar dat had dan ook met de interland Frankrijk-Nederland (2-0) te maken. Na het eerste Franse doelpunt waren ze meteen met z´n twaalven de kluts kwijt. In Franeker (Friesland) is het de politieke partij D66. Alkmaarders zijn massaal in de war vanwege de verkiezingen. In België is de natuur van streek, bij de oosterburen raakte de hoogste Duitse rechter de kluts kwijt en in Frankrijk de gerenommeerde Michelingids. Dan kan Wall Street niet achterblijven. In Griekenland (2013) is zelfs een lift de kluts kwijt.

Je zou als trouwe viervoeter maar zo door je baasje verneukt (gefoppt) worden!

Nog twee tips voor boeken over dementie: Ik wil de kluts kwijt, boek & dvd van G. van den Boomen. En voor de kleintjes: Opa Toetoet raakt de kluts kwijt van Chris Veraart.

Lufthansa-vliegtuig (Foto: Axel Schwenke, Lufthansa D-ABIT, CC BY-SA 2.0)

Het is mij blijkbaar niet meer gegund om gewoon van A naar B te vliegen. Vorige keer werd mijn vlucht naar Brussel omgeleid naar Oostende wegens dichte mist. En nu is mijn geplande vlucht naar Milaan op vrijdag ineens geannuleerd. Waarom? De kranten staan er vol van: Streikende Piloten legen Lufthansa-Betrieb lahm. De piloten van Lufthansa staken (Du. streiken), waardoor zo’n 3800 vluchten niet door kunnen gaan. De staking (Du. der Streik) is vandaag begonnen en duurt drie dagen. Wat een ellende!

Gelukkig heb ik nog een vlucht kunnen boeken bij een andere luchtvaartmaatschappij, zodat mijn stedentrip naar Milaan toch door kan gaan. Milaan is wereldwijd bekend als de hoofdstad van mode en design. Ik zal maar vast mijn beste kleding strijken (Du. bügeln).

Schaafijs in de Domineestraat (Foto: J. Ridderbeekx)

Beloofd is beloofd!

Schaafijs is een Surinaamse lekkernij! Van een groot blok ijs wordt ijs geschaafd, in een beker gedaan en daarover komt een flinke scheut stroop (siroop). Er zijn allerlei smaken zoals gember, markoesa en orgeade. Dit prachtige ijskarretje met de portretten van Martin Luther King, Mahatma Gandhi en Nelson Mandela en versierd met spreuken als: Waar een wil is, is een weg en God … in Him there is no darkness, staat op de hoek van de Domineestraat en de Steenbakkerijstraat in Paramaribo. In deze straten vinden we een aantal historische gebouwen van de Evangelische Broedergemeente (Herrnhutters), wat de spreuken op het karretje wellicht verklaart.

In deze video, gemaakt door onze razende, reizende expat-medewerker H. Radke (momenteel even in Kaapstad), ziet u een schaafijsverkoper uit Guyana aan het werk in de dierentuin van Paramaribo.

Vaak zijn de verschillen tussen het Nederlands in Nederland en in België écht niet zo groot. Kijk maar eens naar dit mooie duo.

De slogan van de Universiteit Gent (in België dus) is durf denken en de slogan van Het Nieuwe Denken, een veelzijdige samenwerking tussen Omroep Human en Denkstation Brandstof (in Nederland dus) is durf te denken.

Wel of niet te na durven? Het kan allebei, de versie met te is standaardtaal in het hele taalgebied, de versie zonder te is standaardtaal in België.

Wie meer wil weten over de hele te-problematiek kan ook de lemma’s over helpen (te) en beginnen (te) bekijken.

Wie nog eens wil experimenteren met het Europarl-corpus kan dus nu ook nagaan of de vertalers vooral met of zonder te vertalen.

Egon Schiele: Mädchen im getupften Kleid, 1911 (PD-Art, PD-old-90)

Dit meisje is door Egon Schiele in een gespikkelde jurk afgebeeld. Die spikkels noemen we ook noppen of nopjes.

U herkent de betekenis in het woord noppenfolie (in het Duits hetzelfde woord maar anders uitgesproken: Noppenfoli-e) meteen: isolatiemateriaal bestaande uit twee lagen kunststof met luchtkussentjes ertussen. En noppen zitten bijvoorbeeld ook onder voetbalschoenen.

Maar is dit meisje in haar mooie jurkje ook in haar nopjes? (quietschvergnügt)

Vast wel!
Zou ik ook zijn als Egon mij in zo’n jurk zou vereeuwigen!

Een Amerikaanse student werd afgelopen week beschuldigd van sjoemelen in het tv-spelletje Rad van Fortuin. „Dat leidde tot enige irritatie bij de student“, meldt DeRedactie. Het stoort hem dat iedereen denkt dat hij vals speelde. Oftewel: de student is geïrriteerd (Du. verärgert) omdat niemand gelooft dat hij het juiste antwoord zelf heeft geraden. Hij ergert zich aan de beschuldigingen – sie gehen ihm auf die Nerven! Behalve ons zenuwstelsel kunnen ook onze huid, onze ogen en onze luchtwegen geïrriteerd zijn (Du. gereizt) als ze intensief geprikkeld worden door een bepaalde stof. Een geïrriteerde huid prikt of brandt en dat is bijzonder irritant (Du. ärgerlich). (En dat rijmt ook nog).

De voorgaande betekenissen van irriteren kunnen volgens Van Dale ook in verband worden gebracht met het Duitse irritieren. Interessant is nu dat dit laatste werkwoord nog in een andere betekenis gebruikt wordt. In het Duits ben je namelijk ook irritiert als je een bepaalde (re)actie niet goed kunt duiden, als je twijfelt over de interpretatie van een uiting, kortom: als je iets niet goed begrijpt. Een paar voorbeelden met Nederlandse vertaling kunnen dat illustreren. Ze komen rechtstreeks uit het Europees parlement:

[…] es ist nicht überraschend, daß die Öffentlichkeit irritiert ist und nicht genau weiß, was sie denken soll.
– Het zal dan ook niemand verbazen dat de mensen in verwarring zijn en niet precies weten waar zij aan toe zijn.

Mich hat der Begriff „politische Autonomie“ irritiert.
– Ik was in de war geraakt door het woord „politieke autonomie“.

Ich bin durch Ihre Antwort in gewisser Hinsicht etwas irritiert.
– Ik ben enigszins verbaasd over uw antwoord.

In deze voorbeelden met irritieren is er geen sprake van ergernis (zoals bij de Amerikaanse student) maar eerder van verbazing en verwarring.

Breng ik u alleen maar in de war met dit subtiele verschil tussen Nederlands en Duits? Ga dan zelf op onderzoek uit en vergelijk de vertalingen in het parallelle corpus Europarl via onze Neon-pagina! U typt bijvoorbeeld irritiert in het zoekveld en u vinkt ‚zoeken in Duitse teksten‘ aan. Dan krijgt u een lijst met citaten/vertalingen uit het Europees parlement, zoals hierboven.

Met een goede, lekker dikke, zelfgebreide muts over je oren kun je goed tegen een beetje kou. Maar wanneer je tevens nog plezier in het leven hebt, ben je ook figuurlijk goedgemutst! Niet dat veel jonge Nederlandstaligen deze uitdrukking nog zullen gebruiken; ook goed geluimd (verwant met het Duitse gelaunt; luim is Laune) zal niet zo vaak voorkomen. Gewoonlijk zijn we in een goede of slechte bui of we hebben een goede dan wel (of) slechte bui.

Maar wat is een bui nog meer behalve Laune?

Barend Cornellis Koekkoek (1803-1862) Landschap bij opkomende regenbui (www.rijksmuseum.nl, CC PD)

Het is een meteorologisch verschijnsel (Schauer): het neervallen van regen, hagel of sneeuw; ook een onweersbui (Gewitter) is mogelijk. Op dit schilderij van Koekkoek zien we de bui al hangen (aankomen). Maar een bui waait over (zieht vorüber). In de laatste twee zinnen kunnen we bui zowel letterlijk (slecht weer) als figuurlijk (slechte stemming) opvatten.

Ook een niesbui, een lachbui, een huilbui of een eetbui (Anfall) zijn in de regel van voorbijgaande aard.

Als we een goede bui hebben, zijn we dus goedgehumeurd, goedgemutst of goedgeluimd, kortom: we zien het helemaal zitten, we kunnen de hele wereld aan!

Pak je zwembroek, vergeet je zusje niet en dan nischt wie raus zum…  speeltuin! Een vrolijke knipoog naar de Berlijnse lezers: de Nederlandse Conny Froboess (Heleentje van Cappelle) zingt Heeft mama een goede bui en is papa niet te lui (faul)…  Hier de tekst.

Nederlandse kachel (Foto: Remi Mathis, CC BY-SA 3.0)

Afgelopen weekend belandde ik tijdens een lentewandeling in een Berlijns café waar een kachel stond te branden. Hoewel het niet meer vriest, wist ik die gezellige warmtebron (Du. Wärmequelle) toch wel te waarderen. Toen ik dit genot met mijn Duitstalige gezelschap wilde delen, raakte ik verstrikt in het woordveld ‚verwarming‘ (Du. Heizung) in onze verwante talen.

De kachel in het café was een gesloten ijzeren toestel met een venstertje waardoor je het vuur kon zien branden. Tussendoor legde het personeel er nog wat hout in. Ja, men had het bijzonder druk met de beloofde Kaminfeuer und Kerzenschein van de website, waardoor wij eindeloos op onze drankjes moesten wachten – maar dit terzijde. Mijn gezelschap bevestigde ondertussen dat deze (hout)kachel in het Duits Kamin heet.

Een speciaal type kachel dat met tegels (Du. Kacheln) bedekt is, heet in het Duits Kachelofen. Zulke tegelkachels of speksteenkachels kom je in oude Berlijnse woningen (zoals de mijne) nog vaak tegen (zgn. Ofenheizung), al zijn de meeste woningen tegenwoordig ook met centrale verwarming (Du. Zentralheizung) uitgerust.

Open haard (Foto: Francisco Belard, PD)

Een andere ouderwets gezellige warmtebron is de open haard (Du. (offener) Kamin). Het Nederlandse woord haard is uiteraard verwant met het Duitse Herd, maar dat laatste verwijst meestal naar een kooktoestel. In Nederland en België koken we daarentegen op een fornuis (Du. Herd). Dat toestel bestaat in principe uit kookplaten en een oven (Du. (Back)ofen). In het Nederlands dient een oven dus niet om óns te verwarmen, maar ons eten – al kunnen we onze vingers er lelijk aan verbranden.

Tot slot: in België zegt men in plaats van kachel ook wel stoof – waarin we dan weer het Engelse stove herkennen, waarmee een kachel én een fornuis worden aangeduid. Verwarrend? Behoorlijk. Maar het is pas lente, dus u hebt nog tijd.

Het nieuwe boek van Madame Zsazsa en Dorien is klaar! Deze twee Vlaamse madammen zijn een sensatie in blogland. Ze begonnen allebei enkele jaren geleden met een blog, ze hadden succes, ze schreven in kranten en tijdschriften en maakten een boek. Ze zijn super, ze zijn authentiek. En daar hoort authentiek taalgebruik bij. Blijkbaar is dat voor Madame Zsazsa vaak het Nederlands van België, van Limburg om precies te zijn. Heerlijk! Een paar voorbeelden? Ze naait met een naaimachien (i.p.v. naaimachine), ze noemt zichzelf een huisvrouwke, haar zoon zegt twintig na tien, ze spreekt de lezer aan met ge en ze eet ’s middags soms een goe boke (een goede, gezonde boterham).

Taalwetenschappers analyseren deze voorbeelden droog, namelijk als volgt: bij naaimachien is de uitspraak zoals in het Frans, het morfeem voor het verkleinwoord in de spreektaal van België is –ke (i.p.v. –je in de standaardtaal), het voorzetsel in twintig na tien is een germanisme (standaardtaal: twintig over tien), ze gebruikt ge in plaats van je (of u). En de eind-d laat ze weg (goe i.p.v. goed). Die Madame Zsazsa toch!

Of Madame Zsazsa commentaar krijgt op haar taalgebruik, in België of in Nederland, weten we niet. Wij vinden het wel plezant.