Freie Universität Berlin

Versierd paasei (Foto: Josef Türk Jun. via Flickr, CC BY-SA 2.0)

De paashaas is vertrokken en de paaseieren zijn geraapt. De Goede Week (Du. Karwoche, Heilige Woche) is alweer voorbij. Na Witte Donderdag (Du. Gründonnerstag), Goede Vrijdag (Du. Karfreitag) en Stille Zaterdag (Du. Karsamstag) volgde Pasen (Du. Ostern). De paasdagen (Du. Osterfeiertage) omvatten eerste paasdag of paaszondag (Du. Ostersonntag) en tweede paasdag of paasmaandag (Du. Ostermontag). In de links naar Wikipedia die ik hiervoor heb geplaatst kunt u lezen over de oorsprong van de benamingen en over de christelijke betekenis van het paasfeest. Als de wondere wereld van de Nederlandse spelling u interesseert, neem dan nog een paaseitje en lees gezellig verder.

Het is u misschien opgevallen in de voorgaande alinea: woorden waarmee we een officiële feestdag benoemen schrijven we in het Nederlands met een hoofdletter, bv. Pasen, Witte Donderdag, Goede Vrijdag, Stille Zaterdag. Woorden die samenstellingen zijn met de naam van een feestdag worden klein geschreven: paasfeest, paasdagen, paasei, paashaas. Opgelet: ook paaszondag wordt met een kleine letter geschreven, want het is geen officiële benaming (zie Taaladvies.net en lees hier de officiële regel). Om diezelfde redenen schrijven we de informele benaming kerst (Du. Weihnachten) met een kleine letter en ook de samenstellingen kerstboom, kerstdagen, kerstfeest etcetera; alleen de officiële benaming Kerstmis krijgt een hoofdletter.

Vandaag is een doodgewone dinsdag: kleine letter dus. Neem nog een paaseitje en zing mee met Rainald Grebe: ein ganz normaler Dienstag, irgendein Dienstag, ein stinknormaler Dienstag.

Een Britse rapper genaamd Dappy heeft een ‚#‘ op zijn gezicht laten tatoeëren en twittert: „the reason I got a # Tatted on my FACE was simply 2 make sure IT stays trending 4 ever“, aldus Het Laatste Nieuws. Het teken # (En. hash) wordt in het sociale netwerk Twitter gebruikt om een zogenaamde tag, een label, te plaatsen. Een hashtag is dan de combinatie van het voorvoegsel # met een woord, afkorting of meerdere aaneengeschreven woorden en geeft aan dat een twitterbericht over een bepaald onderwerp gaat, bijvoorbeeld #Beatrix. Dankzij de gemarkeerde zoekwoorden kun je alle tweets over een bepaald onderwerp gemakkelijk terugvinden. Volgens het Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW) is het Engelse woord tweet in 2008 voor het eerst in een Nederlandse tekst aangetroffen en hashtag het jaar daarop. Intussen hebben we de Nederlandse werkwoorden twitteren en hashtaggen: ik hashtag, hij hashtagt, verleden tijd hashtagde, gehashtagd. In 2009 was twitteren in Nederland het Woord van het Jaar.

Het hekje (File: FreeSerifBold.ttf by Debian developers, GPL)

Waarom laat iemand in godsnaam een # op zijn gezicht tatoeëren? Het Laatste Nieuws zegt dat rapper Dappy met zijn „getatoeëerde hashtag“ voor altijd trending wil zijn (nog een recent Engels leenwoord: ‚veelbesproken in een sociaal netwerk‘; zie ook trending topic uit 2007). Hier maakt de krant een foutje. Het teken #, dat we allang kennen, vooral door het gebruik op de telefoon, heet in het Nederlands een hekje (Du. Raute). Strikt genomen heeft rapper Dappy dus een tattoo van een hekje. Dat klinkt ineens niet meer zo hip.

Neder-L kopt: Lexicologen krijgen 7 ton voor Europees netwerk!

Drie tonnen (Foto: Stefan Kühn, CC BY-SA 3.0)

Een ton is een vat, een groot houten recipiënt, cilindervormig en in het midden wat wijder. Het woord wordt ook als maateenheid gebruikt, dan is het 1000 kilogram.

Je kan zo rond als een ton zijn, dan ben je erg dik, of heb je net erg veel gegegeten. Als je pech hebt, zit je in de bus of in de metro soms als haring(en) in een ton.

Dat is hier niet bedoeld. De lexicologen krijgen 700.000 euro voor een nieuw project. Dat een ton ook 100.000 euro (of gulden) kan zijn, gaat volgens Van Veen en Van der Sijs terug op de tijd dat het gewicht van de gulden tien gram was. Iemand die 1000 kg (een ton) geld bezat, had dus 100.000 gulden. Dat was zo van 1840 tot 1945.

Vandaag is een ton dus gelijk aan 100.000 euro. Maar alleen in Nederland.

Wie ton gebruikt als maateenheid, gebruikt zoals altijd de enkelvoudige vorm: een vrachtwagen met een laadvermogen van tien ton (een tientonner ). Op het plaatje ziet u drie tonnen.

In een vorig blog had ik het over Duitsland dat door Limburgers als (historisch) pars pro toto Pruusjes (Pruisen) wordt genoemd.

Noord- en Zuidholland (File: Centraal Bureau voor de Statistiek)

Hetzelfde pars pro toto geldt natuurlijk voor de benaming Holland die heus niet alleen in Duitsland voor Nederland wordt gebezigd (gebraucht, verwendet).

Om die fout nu voor eens en voor altijd uit de wereld te helpen – u verstaat toch een woordje Engels? – een kleine illustratie.

Ook deze misvatting (Holland / Nederland) heeft historische redenen: het noordwesten van het tegenwoordige Nederland was een belangrijke global player in de zeventiende eeuw.

Dat het Koninkrijk der Nederlanden zichzelf overal als Holland verkoopt (tot groot verdriet van Limburgers en andere landgenoten), maakt het er natuurlijk niet makkelijker op!

Maar dat wist u natuurlijk allemaal al… verschoning dus! (Sorry!)

Wolf (Foto: National Digital Library of the United States Fish and Wildlife Service, PD)

Het is bekend dat de biologische verscheidenheid in Europa achteruitgaat. Maar diersoorten die verdwijnen, komen soms toch weer terug. Zo is de wolf, die in de negentiende eeuw uit onze gebieden verdween, sinds kort terug in Duitsland en Frankrijk. En het zou best kunnen dat hij ook weer in België opduikt. De terugkeer van de wolf is er een goed voorbeeld van, dat „de natuur, mits adequate bescherming, het geleden verlies deels kan goedmaken“, schrijven Hendrik Schoukens en An Cliquet in een opiniestuk in DeRedactie. Met mits adequate bescherming bedoelen de auteurs dat de wolf zich alleen weer in België kan vestigen als er beschermende maatregelen worden getroffen, zoals een jachtverbod.

Mits is een raar woord. Schoukens en Cliquet gebruiken mits als voorzetsel, synoniem met op voorwaarde van. Dit gebruik komt alleen in België voor. Een kleine zoekopdracht in recente artikelen van DeRedactie levert meteen nog een paar voorbeelden op:

Na het tellen van de stemmen op 15 april, zal mits positief resultaat, het akkoord in een CAO worden gegoten. (artikel van 4 april)
Voor Gambia zegt het ministerie dat het mogelijk is om veilig te reizen, mits inachtneming van de gebruikelijke voorzorgsmaatregelen. (artikel van 8 april)

Van Dale en Taaladvies.net beschouwen het gebruik van mits als voorzetsel niet als standaardtaal. Volgens deze autoriteiten mogen we mits alleen gebruiken als voegwoord. Het leidt dan een bijzin van voorwaarde in. Het voegwoord mits is synoniem met (alleen) als en met op voorwaarde dat (Du. vorausgesetzt, dass …; unter der Bedingung, dass …). Enkele voorbeelden:

Mits de Raad instemt met een dergelijk voorstel, wordt het ontwerp ook op de agenda van de Algemene Vergadering geplaatst. (Taaladvies.net)
U krijgt in de maand april bericht over eventuele belastingteruggave, mits u het daartoe strekkende aanvraagformulier tijdig indient. (Taaladvies.net)

U merkt het aan de voorbeelden: mits is een formeel woord dat vooral in schrijftaal voorkomt. Het Genootschap Onze Taal neemt mits zelfs op in zijn lijst van ouderwets taalgebruik. Het is dus een woord dat je beter kunt vermijden.

Eerlijk gezegd, van mij mag mits best verdwijnen. Als de wolf maar terugkomt.

Nu de Belgische biercultuur kandidaat is om opgenomen te worden op de lijst van Immaterieel erfgoed van Unesco (zie hier) loopt ook een campagne Fier op ons bier. Typisch Belgisch is misschien wel dat de slogan ook in het Frans mooi klinkt Fiers de nos bières.

De campagne is gestart door de Belgische brouwers. Dat is een federatie waarvan veel Belgische brouwerijen lid zijn en die de belangen van die leden verdedigt. Er werden drie filmpjes gemaakt overal in de wereld op plaatsen waar Belgisch bier verkocht wordt. Met de bedoeling dat Belgen wat fierder worden op hun bekendste exportproduct. Want net dat gebrek aan fierheid en zelfs aan chauvinisme is volgens de website ook typisch Belgisch: „Heel de wereld is fier op ons bier. Nu wij nog.“

Er zijn veel Belgische uitvindingen waarvan ook Belgen vaak niet weten waar ze ontdekt/uitgevonden werden. Het Radio 1-programma lanceerde daarom een verkiezing: „De beste Belgische uitvinding.“ Ik weet niet waar u aan denkt bij Belgische uitvindingen – misschien helemaal aan niks?

Anticonceptiepil (Foto: Tristanb, CC BY-SA 3.0)

Bekend zijn volgens mij de saxofoon en het witloof (in Nederland witlof). Minder bekend zijn het bakeliet en de verdwaalpaal. De volledige lijst bij Radio 1 telt 54 deelnemers. En de winnaar? Wel, de laureaat was… de pil (Antibabypille)! Dat dit überhaupt een Belgische uitvinding is, werd eigenlijk pas algemeen bekend door deze verkiezing.

Hier kan je de uitzendingen herbeluisteren en soms ook bekijken.

Het graf van Ramses Shaffy (Foto: arpad nesvadba, PD)

Ik behoor tot de (kleine of misschien zelfs grote groep) mensen die, wanneer ze een paar significante woorden lezen of horen, meteen een bijbehorend lied – zo niet op de lippen – dan toch in het oor hebben, soms dagenlang!

Bij Durf (te) denken is het mij ook zo vergaan.

Kent u Dirk Witte en Jean Louis Pisuisse? Zij stonden aan de wieg van de Nederlandse kleinkunst. In 1917 (sic) schreef Dirk Witte „Mensch, durf te leven“. Jean Louis Pisuisse maakte het lied bekend.

De versie die in mijn gehoor voortleeft, is die van Ramses Shaffy (ook al dood).

Hier kunt u de tekst lezen en hier hoort u Ramses…

PS
Een Ohrwurm is een lekker in het gehoor liggende melodie (Van Dale).

Tori Amos signeert in Berlijn op 08.04.2014 (Foto: Janneke Diepeveen, CC BY-SA)

Dinsdag 8 april was voor mij een bijzondere dag. Ik heb een idool ontmoet en had zelfs de gelegenheid om haar de hand te schudden – één van de twee handen die al decennialang prachtige muziek uit de piano toveren. Tori Amos (echte naam: Myra Ellen Amos) is vijftig en heeft een indrukwekkende, veelzijdige discografie. Terwijl ze hits heeft van het genre alternative rock, won ze in 2012 dan weer de Echo Klassik voor Klassik ohne Grenzen. Een constante in de carrière van deze getalenteerde zangeres is het rode haar. Hoewel haar kapsel (Du. Frisur) voortdurend veranderde en ze met kleurnuances heeft geëxperimenteerd, blijft ze trouw aan het rood.

Speciaal om naar een rode haarkleur te verwijzen hebben we in het Nederlands het adjectief ros. Ros haar is volgens het Van Dale vertaalwoordenboek fuchsrotes Haar, ‚voskleurig‘ dus. Mijn Belgische collega en ik hebben de indruk dat het in België gewoon is om te spreken van ros haar terwijl Nederlanders meestal gewoon rood haar zeggen. De afgeleide adjectieven rossig en roodachtig zijn min of meer synoniem. Ros is zeker niet te verwarren met roze (Du. Rosa). Het adjectief is verder bekend in een heel andere context: de rosse buurt (Du. Rotlichtviertel), waarin ros betrekking heeft op de wereld van prostitutie. Maar dat is een ander onderwerp.

Rood haar komt maar bij 1% van de wereldbevolking voor (Wikipedia). Schotland heeft met 13% het hoogste percentage roodharigen in de wereld. Daarna komt Ierland met 11%. Tori Amos heeft van vaderskant Iers bloed. Dat kan een verklaring zijn voor haar rode haarkleur (Du. Haarfarbe), al kan ze natuurlijk ook met goede haarverf (Du. Haarfarbe), een mooi haarstukje (Du. Haarteil) of een weelderige pruik (Du. üppige Perücke) de natuur een handje helpen.

Wist u dat er in de Nederlandse stad Breda elk jaar een roodharigendag wordt georganiseerd? Vorig jaar waren er bij de Redhead Days meer dan 5000 roodharige deelnemers uit ruim 80 landen (Wikipedia). Van 5 tot 7 september kunt u deelnemen – als u tenminste rode lokken of een rosse baard hebt.

Wat strijkers zijn, weet u als u het blog van mijn collega gelezen hebt: mannen die zelf hun wasje strijken (bügeln).

De knoppenkast van een strijkinstrument, met stemschroeven en krul (Foto: Dennis Mojado, CC-BY-2.0)

Maar hier gaat het om musici van beiderlei kunne (beiderlei Geschlechts) die strijkinstrumenten bespelen. Deze strijkers vormen een vast bestanddeel van een symfonieorkest en treden ze met z’n vieren op, dan noemen we dat een strijkkwartet (Streichquartett).

Een strijkje is een klein strijkorkest (met piano): in sommige cafés speelt ’s middags een strijkje (Van Dale).

Een Duitse Streich is in het Nederlands een streek. We kennen het spreekwoord: een vos verliest wel zijn haren maar niet zijn streken (der Fuchs ändert den Balg und behält den Schalk). In het Duitse taalgebied zijn de streken (Streiche) van Max en Moritz beter bekend.

Jemandem einen Streich spielen is iemand een poets bakken. Ein lustiger Streich is een leuke grap. Ein übler Streich is een vuile streek.

De vos heeft zijn streken, maar ook strijkers hebben die.

Let maar eens op de virtuoze cellist in dit Beethoventrio.

Manuel Valls, die gevraagd is om de nieuwe premier van Frankrijk te worden, is volgens DeRedactie „charismatisch, energiek en niet bang van straffe uitspraken“. Het adjectief straf betekent hier ongeveer hetzelfde als brutaal, kras (Du. stark, krass). Dit gebruik komt voornamelijk voor in België. Net zoals het Duitse krass kan straf in verschillende contexten worden gebruikt waar het negatief óf positief geconnoteerd is.

Straf heeft een negatieve bijklank in dit citaat uit het forum van zelfstudie.be:

Jammer dit te moeten lezen. Ik ben Koen Timmers, maker van zelfstudie.be én van de cursussen. Ik vind het straf dat iemand zelfstudie.be afschildert als geldafzetterij en het zelf niet eens geprobeerd heeft.

Straf is positief bedoeld in dit citaat uit het forum van Alcoholhulp.be:

Ik vind het straf dat je naar een psycholoog gestapt bent. Knap van je. Ik lees hier al enige tijd mee maar het is jouw verhaal dat mij heeft doen besluiten om naar de huisarts te stappen.

Straffe koffie (Foto: Julius Schorzman, CC BY-SA 2.0)

Belgen die iets kras of frappant vinden zeggen ook wel eens: Da’s straffe koffie! Die Belgen geven waarschijnlijk de voorkeur aan slappe koffie, al is sterke koffie volgens Het Laatste Nieuws wel beter voor je maag.

Behalve straffe koffie en straffe verhalen komen er uit België ook veel straffe madammen. Er is zelfs een blog volledig gewijd aan straffe madammen: interessante dames, bijzondere vrouwen, rolmodellen, vrouwen met topfuncties, vrouwen die iets buitengewoons te vertellen hebben. Heel anders dan ik in deze bijdrage.